De werkplek: de zaken van Jan Bik

Het interieur van de clubs en privéhuizen van Jan Bik werd opvallend vaak als ‘sjofe’l beschreven. Klanten betitelden zijn zaken om die reden als Het Spookhuis of De Kantine. Een ex-medewerker vond de Amsterdamse vestiging ‘aggenebbis, oud en krakkemikkig. Als je tegen de wasmachine aan ging staan, stond je meteen onder stroom’. Een ander stoorde zich aan de versleten handdoeken.

Dat is nooit noemenswaardig verbeterd. In 2005 schreef De Rode Draad over de Haarlemse vestiging: ‘In het voorportaal kijken we verbaasd naar de vochtplekken en de smerige vloerbedekking die aan de muur kleeft’.

Bik zelf paste in die omgeving. Hij werd en wordt regelmatig in een ochtendjas gefotografeerd. Een vrouw in 1988:

De baas was altijd heel eenvoudig gekleed, op het boerse af. Hij droeg altijd geitenwollen sokken en gezondheidssandalen. Hij had maar twee overhemden. (…) Ik vond het goor dat hij zijn eigen overhemden, sokken en onderbroeken tussen al die handdoeken met sperma in de was gooide.

Gratis werksters

Wasmachines komen regelmatig in verhalen over Jan Bik voor. De vrouwen werden namelijk geacht de was te doen. In 2005 gaf het gratis verrichten van die huishoudelijke taak voor een vrouw de doorslag in haar besluit maar bij Bik te vertrekken. De Zweedse auteur August Strindberg heeft het huwelijk als een was- en strijkinrichting beschreven, maar hetzelfde zou hij van de zaken van Jan Bik kunnen zeggen. Behalve meehelpen met de was, werd van de werkende vrouwen verlangd dat ze schoonmaakten. Zo werd in 2004 op de website van Jan Bik en passant in het huisreglement (nota bene voor klanten) vermeld dat de schoonmaakmiddelen aan de bar verkrijgbaar waren.

De paar vrouwen die ik uit de begintijd gesproken heb, vonden het er ondanks alles wel gezellig en gemoedelijk. In de loop van de tijd namen de klachten echter toe. De betroffen vooral de vaste (lage) prijzen. Die lage prijzen noopten de vrouwen ertoe – teneinde een redelijk inkomen te verwerven- zoveel mogelijk klanten te bedienen. Maar niet in ieder filiaal trok het lage prijspeil een flinke klandizie aan. Bik zou vrouwen die in drukke zaken werkten, gedwongen hebben een tijdje in vestigingen die niet goed liepen te gaan werken. In 1996 vertelde bijvoorbeeld een vrouw op De Rode Draad dat ze dertig gulden per werkdag overhield omdat ze tien gulden voor eten, tien gulden voor de overnachting en tien gulden boete moest betalen als er iets kapot ging. Tot overmaat van ramp veranderde Bik in 1997 ineens – volgens hem door toedoen van de Belastingdienst – de verdeelsleutel voor de vrouwen. Met andere woorden: zij kregen een lager percentage van wat de klant betaalde dan voorheen.

Hoewel Bik in interviews steeds zei dat de vrouwen zelf met de klant bepaalden wat ze voor welke prijs deden, mochten ze niet al te veel van de gangbare tarieven afwijken. Uitpezen, dat wil zeggen, tijdens het contact met de klant steeds meer geld voor extra’s vragen, had hij ooit verboden. Hij ging er prat op de Bikformule uit te hebben gevonden: één ‘all-inclusive’ prijs voor seksuele dienstverlening. Dit hield in dat een sekswerker binnen de gestelde tijd voor een vaste prijs alles moest doen wat een klant vroeg, en dus geen handelingen kon weigeren. Een Duitse rechter heeft zo’n flat rate voor seksuele dienstverlening, zoals dit nu heet inmiddels als strijdig met het recht op seksuele autonomie afgekeurd.

Later beweerde Bik dat hij zich nooit bemoeide met wat er op de kamer gebeurde. (Farer, 1995) Maar in 2005 vertrok een vrouw uit de Amsterdamse zaak omdat de manager van de club deze man had durven vragen of hij tevreden was.

In 2006 adverteerde een vestiging van Bik nog met ‘Niet goed, geld terug’. Wanneer een klant daar een beroep op deed, zou dat zeker niet zonder repercussies voor de vrouw in kwestie blijven. Op vragen van De Rode Draad antwoordde de bedrijfsleidster van die vestiging dat ze boos was geworden omdat een vrouw haar onderbroek niet uit wou doen en een ander haar tepels had afgeplakt.

In de periode van het veldwerk voor het internationaal vergelijkend onderzoek kwam de klacht binnen dat je in het Amsterdamse filiaal alleen mocht werken als je tot seks in de openbare ruimte bereid was.

Klanten weigeren bij Bik

Behalve het weigeren van bepaalde handelingen was ook het afwijzen van bepaalde klanten een discussiepunt. Bij Bik konden klanten klagen als ze door een vrouw werden geweigerd.Voor Bik was een echte prostituee iemand die het leuk vond het met alle mannen, en niet alleen met een bepaald type klant te doen. Dit ‘onderwees’ Bik kennelijk ook aan zijn medewerkers. In 1995 vertelde een vrouw: ‘Ik ben geen echte prostituee, echte prostituees doen het aldoor’.

Onder alle mannen moest ook Bik zelf worden gerekend. Rond 1997 kwamen er bij De Rode Draad klachten binnen over ‘sollicitantes’ die hun erotisch kunnen bij de baas moesten bewijzen. Overigens zou hij het ook met de meeste ‘managers’/bedrijfsleidsters of gastvrouwen hebben gedaan. Van Bik mochten de managers klanten mee naar boven nemen. Dat is in andere bedrijven niet altijd het geval omdat dit leidt tot een concurrentiestrijd tussen de gastvrouwen en de vrouwen die geen of minder beslissingsbevoegdheid hebben.

Andere klachten over Jan Bik

Op een van de oude versies van de website van Jan Bik werd ‘de mens’ gemaand de ‘medemens’ niet uit het oog te verliezen, wat volgens hem nogal eens gebeurde tijdens het consumeren van alcohol. Daar viel voor de vrouwen echter niet altijd onderuit te komen, wat in strijd was met het recht op zelfbeschikking.

 Uit een interview: Ik ben toen met een vriendin bij Jan Bik in Klein Ulsda bij Groningen gaan werken. Ik ben eruit getrapt. Het was daar hommeles. De ruzie ging over drank. Mijn vriendin drinkt niet. Zij wou daarom liever iets fris drinken als iemand haar iets aanbood. Dat mocht niet. Daarop stelde ze voor een bepaald drankje achter de bar gereed te houden voor haar en dat te schenken als iemand haar iets aanbood. Dat mocht ook niet. De maat was vol. (Later werd op deze vestiging helemaal geen alcohol meer geschonken waardoor het van club privéhuis werd).

In het Rotterdamse filiaal werd op het laatst het entreegeld op 25 euro gesteld, waarvoor de klant onbeperkt kon drinken. De drinkende medemens kon  daar zowel als de drinkende mens dus goedkoper terecht dan in een gewone kroeg. Deze drinkebroers negeerden tijdens het zuipen de vrouwen die daar bijgevolg niets aan verdienden.

Een zwarte vrouw antwoordde me in 2011 op de vraag of ze ooit was gediscrimineerd? ‘Ja, een keer door Jan Bik. Hij zei tegen me, we hebben al genoeg zwartjes.‘

‘Good hostess, bad hostess’

Voor het groeiende aantal filialen moest Bik ertoe overgaan tot het aanstellen van bedrijfsleiders ofwel managers. Volgens zijn eigen zeggen was hij ‘door zijn artistieke en intellectuele geneigdheid verhinderd zich met dat soort kleinigheden bezig te houden.’ Kennelijk was het niet in strijd met zijn ‘intellectuele geneigdheid’ om boven op de huis-tv de bar beneden in het oog te houden. Hij gaf vanaf zijn uitkijkpost aanwijzingen en spotte klanten die alleen zaten.

In 1995 beschreef een journalist- die geruime tijd in de Amsterdamse vestiging verbleef- hoe Bik die gastvrouwen of managers selecteerde. Dat deed hij niet op grond van bepaalde ‘managementcapaciteiten’.  Bik nam soms managers in dienst in de hoop dat prostituees spoedig zouden beseffen dat als hoer werken, zoals het vroeger heette, hun echte roeping was, zo had hij in 1995 aan een journalist toevertrouwd. Hij gaf ze geen duidelijke taakomschrijving maar ze dienden in ieder geval de kamers op te ruimen.Managers kregen per dag het loon waarvan Bik meende dat hun werk waard was. Op het platteland stelde hij per zaak twee vrouwen aan die elkaar volgens hem aanvulden. De een moest streng zijn en de ander aardig. Bij één manager moesten de vrouwen bijvoorbeeld allemaal op dezelfde tijd aan dezelfde tafel eten. Als ze daarover wilden klagen konden ze naar de aardige manager.

Een dergelijke misprijzende benadering van de werkende vrouwen kwam vaker voor. In 1995 vertelde een manager een journalist dat het zinloos was ‘die vrouwen te interviewen want zulke vrouwen hebben geen echt leven, voor de helft weten ze niet eens hoe ze in elkaar zitten omdat ze psychische problemen hebben of drugs gebruiken’.

Er was veel verloop onder de managers. Een manager was bijvoorbeeld weggelopen omdat Bik vond dat zij hem niet mocht storen als hij boven een dutje deed. Weggaan bij Jan Bik en ergens anders gaan werken? Dat kon, maar dan kon je beter de naam van Bik stilhouden; je had dan de naam heel erg goedkoop te zijn.

Het moet voor al deze vrouwen pijnlijk zijn geweest om achteraf te horen dat een groot deel van de omzet – de helft?- van Jan Bik in plastic tasjes terecht kwam en op een Zwitserse bankrekening werd gestort.

Mensenhandel

Er zijn bij De Rode Draad nooit meldingen binnen gekomen dat Bik belang had bij mensenhandel. In zijn beginperiode vergewiste Bik zich ervan dat de vrouwen vrijwillig werkten door hun echtgenoot te vragen of hij akkoord ging met de aard van het werk van zijn wederhelft. We weten niet wat de betreffende vrouwen daar toen van vonden, maar sekswerkers nemen dit gedrag nu niet bepaald in dank af.

Later heeft hij niet meer kunnen voorkomen dat er vrouwen werkten die aan een pooier waren gekoppeld. Dat gebeurde op meer plaatsen. Een werkgever kan immers niet verhinderen dat werknemers slachtoffer worden van huiselijk geweld. Of dat al waren voordat ze bij hem/haar kwamen werken. Maar toch was er veel mis in de bedrijven van Bik. Behalve door de Belastingdienst is daar nooit noemenswaardig tegen opgetreden. Kwam dat door een te grote preoccupatie met mensenhandel?

bronnen Jan Bik

Sietske Altink