De ingang van Etoile

De ingang van Etoile

In Gorcum moeten er in de 16de eeuw verdachte of  ‘kwade’ herbergen hebben bestaan, waar onguur volk kwam en mogelijk ook prostitutie werd bedreven. Dat werd niet getolereerd en de houders van deze herbergen moesten voor straf naar de andere kant van de Corenbrug verhuizen. (16de eeuw). Dat overkwam Blau Lijsen (Lijsbet Orboirs). Ook overspeligen onderdak geven, was strafbaar (Hermesdorf, 1977)

In de zestiende eeuw werd Gorinchem een van de grenssteden van de nieuwe Republiek. Gorinchem had aan het einde van de zestiende eeuw 5700 inwoners. Daar kwamen in die periode veel soldaten bij, op de voet gevolgd door een legertje prostituees. (Vermeesch 2006).

In het 17de eeuwse Gorkum was er een ‘befaamd hoerhuys’ met de naam Gebed zonder End. Dat etablissement was een doorn in het oog van de kerkelijke autoriteiten.  De Kerkeraad wilde dat het stadsbestuur een einde maakte aan deze ‘ongebonden ontugtigheit in vuile en oneerlijke huisen’. In 1661 trad deze Raad op omdat het  gerucht ging dat de vrouwen die er woonden recentelijk als lidmaat van de kerk waren aangenomen.

De ‘oneerlijke huisen’ verdwenen al spoedig zodat er alleen zelfstandige prostituees overbleven. De ongehuwde Maria van Halewijn was een van hen. Zij beklaagde zich bij de Kerkeraad over Johannes van Duuren, die ontkende de vader van haar kind te zijn. De voorzitter van de Kerkeraad kapittelde haar voor de ‘gruwel en stinckende leelijckheit’ van haar zonde maar beloofde dat Van Duuren ondervraagd zou worden. Niettemin mocht hij noch zij daarna aan het avondmaal deelnemen. Tijdens het onderzoek dat de Kerkeraad instelde, verklaarde de buurvrouw van Maria dat zij al jaren ’s avonds laat mannen ontving die haar op haar billen sloegen. Maria van Halewijn werd derhalve niet in het gelijk gesteld en vertrok naar Dordrecht. Een andere vrouw, een dienstmeid, die zich met hoererij had ingelaten, toonde wel berouw en mocht uiteindelijk weer deelnemen aan het avondmaal. [i]

De negentiende eeuw

Voor de invoering van de reglementering verdiende de Gorcumse politie al bij aan de prostitutie; de politiecommissaris hield 300 gulden per jaar over aan de registratie van bordelen. Dat veranderde toen bij Koninklijk Besluit van 9 juli 1856 in Gorcum politiecommissaris A.F. Beukman werd aangesteld. Hij schafte de bijverdienste af en vertrok vervolgens. Het was echter moeilijk een opvolger voor hem te vinden, met als gevolg dat het toezicht gebrekkig bleef.

Gorcum was na de invoering van de gemeentewet overgegaan op het reguleren van en  het toezicht houden op de prostitutie. In een kort berichtje in de krant werd gemeld dat in het jaar 1877 geen publieke vrouwen in Gorcum waren ingeschreven. [ii] Iets minder dan een jaar later schreef dezelfde krant dat tien dienstboden in het ziekenhuis zijn onderzocht omdat ze van clandestiene prostitutie werden verdacht. En enkelen onder hen waren besmet bevonden. De schrijver van het bericht gruwde van de gedachte dat zij mogelijk met de zorg voor kinderen waren belast. [iii]  In twee logementen zou clandestiene prostitutie plaatsvinden. [iv]

Bordeelverbod

Gorcum was ook niet aan de aandacht ontsnapt van degenen die een einde aan de reglementering nastreefden en de bordelen wilden sluiten. De grote voorman van de Nederlandsche Vereeniging tegen de Prostitutie, Hendrik Pierson, kondigde in alle kranten aan dat hij op 28 november 1887 in de Gorcumse Doelen een lezing kwam geven. [v] Het effect daarvan is (mij) niet bekend, maar op 7 december 1903 stond weer een optreden van hem in de Gorcumse Doelen op het programma, dit keer in gezelschap van een vertegenwoordiger van de Middernachtzending en van een medicus die het geringe effect van het medisch toezicht moest aantonen vi]

De Middernachtzending had tot doel door middel van het posteren voor bordelen mannen van bordeelbezoek af te houden. De delegatie van de Middernachtzending heeft op deze bijeenkomst – te oordelen naar het krantenverslag – het veelgehoorde argument moeten pareren dat een bordeelverbod alleen maar de clandestiene prostitutie in de hand zou werken.[vii]

Al dat geargumenteer mocht niet baten. Gorcum bleef de bordelen tolereren. [viii] Niettemin zette de Middernachtzending door en richtte in 1905 een Gorcumse afdeling op. Men hoopte ook de steun van de burgers te krijgen die volgens deze groepering last moesten hebben van de enorme toename van de prostitutie in de stad. [ix]

In 1906 besprak een gemeentelijke commissie het intrekken van de gemeentelijke verordening van 24 juni 1892 die het toezicht op de prostitutie regelde. [x]Twee van de vier leden waren tegen. Ze meenden dat de bordelen tijdens het voortschrijden van de beschaving wel een natuurlijke dood zouden sterven. Bij een verbod zou namelijk de clandestiene prostitutie alleen maar toenemen. Zij wilden het geneeskundig onderzoek met alle onvolkomenheden van dien handhaven want dan konden duidelijke gevallen toch aan het licht komen. De twee andere leden van de commissie waren wel voorstanders van het bordeelverbod. Zij wezen op het geringe effect van het geneeskundig onderzoek en op de veelheid aan steden waar het bordeelverbod al van kracht was. Ten gevolge van dit gebrek aan eenstemmigheid onthield de commissie zich van het geven van een advies. [xi]

De Nederlandsche Vereeniging tegen Prostitutie liet het er niet bij zitten en schreef een raadadres om de Gorkumse Raad te stimuleren een verordening tegen bordelen te ontwerpen. [xii]  Had dat nog wel zin? Inmiddels was het bordeelverbod al landelijk ingevoerd.

De twintigste eeuw

Etoile aan de Arkensedijk

Etoile aan de Arkensedijk

Het vooroorlogse Gorcum kende geen openlijke prostitutie, maar er werd wel gewag gemaakt van twee verdachte logementen op de Kortendijk. [xiii] Niettemin vond Gorcum het niet nodig om het tippelverbod aan te scherpen. [xiv]

Na de oorlog was er meer openlijke prostitutie in Gorcum. Volgens de politie viel het allemaal wel mee; er waren slechts enkele seksclubs. Maar er waren geen souteneurs actief en criminele bijeffecten waren er nauwelijks. [xv]

Incidenteel dook de discussie over overlast op. Zo ontstond er in de jaren zeventig enige beroering in een bepaalde wijk over de komst van Turkse gastarbeiders. Dat waren immers arme mannen zonder een vrouw. Sommige bewoners vreesden dat dit prostitutie aan zou trekken. Men maakte zich ongerust over jonge meisjes die in de deze buurt in de Molenstraat rondhingen. [xvi]  

Net als in de grote steden werd prostitutie in de jaren zeventig en tachtig in verband met stadsvernieuwing en nieuwbouw als een probleem gezien. Zo stelden sommige bewoners vragen over de woningbouw aan de Arkelsedijk waar in sommige huizen prostitutie zou worden bedreven. [xvii] Begin april 1983 protesteerden enkele Gorcumers uit principiële redenen tegen een in hun straat gevestigd bordeel. Er was echter geen overlast en het viel moeilijk te bewijzen dat het betreffende etablissement een bordeel was waar ook nog eens strafbare feiten werden gepleegd. [xviii]

Illegalen

In de jaren negentig speelde de kwestie dat er in Gorcum illegale vrouwen (zonder de juiste papieren) in de clubs werkten. Vaak beweerden deze vrouwen vrijwillig te werken.[xx] Maar in 1998 moest een man voor de rechter komen omdat hij in Duitsland 5000 gulden had betaald voor een Poolse die in een Gorcumse club moest werken, wat met vrijheidsberoving gepaard ging. [xxi]

Later werden er nog steeds illegalen aangetroffen. In 2000 kwam er bij De Rode Draad een klacht binnen over de gang van zaken bij politiecontroles:

Kennelijk controleerde de politie regelmatig. Uit een klacht van een van de vrouwen valt op te maken hoe dit ging. Deze twee (legale) vrouwen waren getuige van hoe twee van de vier agenten die de controle uitvoerden zich in hun ogen zeer agressief opstelden. Ze haalden de twee illegale vrouwen weg uit de kleedruimte. De twee vrouwen kregen niet de gelegenheid zich decent te kleden. Hiervoor gebruikten de agenten het argument dat er een kans bestond dat de vrouwen door een andere deur naar buiten zouden vluchten. Dit was inderdaad mogelijk, maar dat had op een andere manier voorkomen kunnen worden, bijvoorbeeld door de zijuitgang te bewaken. De twee vrouwen vertelden mij dat een van hun collega’s nogal hardhandig bij de elleboog werd gepakt. De agenten maakten alle vrouwen nerveus door ze op een vervelende manier te manen op te schieten. Toen de vrouwen door nervositeit niet snel genoeg hun kluisje konden openen, werd daar weer onaangenaam op gereageerd. Ook vonden ze het pijnlijk dat de twee illegale vrouwen niet in de gelegenheid werden gesteld hun spullen bij elkaar te zoeken en om even afscheid te nemen van hun collega’s. Ze vonden dat de laatsten hun collega’s ten onrechte als criminelen hadden  behandeld. Het niet kunnen beschikken over de juiste papieren is laakbaar, maar geen misdrijf. De twee legale vrouwen (uit Colombia en de Dominicaanse Republiek) die op grond van huwelijk/samenwonen reeds enige jaren een Nederlands paspoort bezaten, hadden zelf het gevoel het gevoel als criminelen te worden gezien. Een van hen overhandigde de politie een Nederlands paspoort dat de bewuste agent volgens hen op de grond gooide met de woorden: ‘raap zelf maar op’. Overigens heeft dit voorval nooit tot een officiële klacht geleid. De politie heeft tijdens een gesprek excuses aangeboden. Daarna is naar verluidt de relatie met de politie verbeterd. [xxii]

2004: Maar nog steeds worden er illegalen in Gorcumse clubs aangetroffen. Er zijn uit Club Privé  illegale vrouwen uit Estland en Bulgarije gehaald die niet de juiste papieren hadden. [xxiii]  Deze club was een van de drie resterende clubs ter stede.

Opheffing bordeelverbod

2007: The Golden Rose is gesloten.

2007: The Golden Rose is gesloten.

In 1999 beseft de gemeente dat er voorbereidingen moeten worden getroffen voor de aanstaande opheffing van het bordeelverbod. De burgemeester van Gorcum ziet echter weinig heil in het legaliseren van bordelen. Hij vindt de regels niet duidelijk, vooral niet in het geval van Gorkum waar rekening met bestaande exploitanten moet worden gehouden.[xxiv]  De exploitanten hebben immers rechten opgebouwd en moeten daarom een vergunning krijgen.

Op dat moment zijn er drie seksclubs, een sekswinkel en één privéhuis in Gorcum. De clubs zitten aan de Arkelsedijk, de Molenstraat en de Oude Lombardstraat. De sekswinkel is aan de Vismarkt gevestigd en het privéhuis aan de Robberstraat.

Sinds 1997 zijn er 27 klachten gedeponeerd tegen de seksindustrie in Gorcum. 20 van die klachten, die onder meer over brandstichting gingen, hadden betrekking op de Robberstraat. Zeven klachten betroffen de Molenstraat en de Oude Lombardstraat. De enkele thuiswerkers die de stad rijk was, gaven geen overlast. Gorcum verwachtte toen dat het aantal bordelen zou toenemen. [xxv] Die laatste verwachting is niet bewaarheid want in 2010 is alleen de club aan de Arkelsedijk nog in bedrijf.

Het bedrijf in de Robberstraat

Het eerste bedrijf dat niet in zijn bestaande vorm kon blijven gehandhaafd was de Penthouse club aan de Robberstraat. Het zat in een flat met een woonbestemming. De klanten moesten langs woonflats naar boven. Aanvankelijk kreeg het een andere locatie aangeboden.[xxvi] Simpelweg het bedrijf ontruimen kon niet, want dat was in strijd met het overgangsrecht, aldus de gemeente. Die verplaatsing lukte echter niet en twee jaar later besloot Gorcum dit etablissement van Hennie Vollebregt aan te kopen. [xxvii]

Hennie Vollebregt van Penthouse in Robberstraat kwam in de seksbis nadat zijn groothandel in speelgoed failliet was gegaan. Hij was al 25 jaar exploitant. De dames konden gratis overnachten en hoefden niet voor de drankjes te betalen. Er werkten weliswaar veel illegale dames, maar hij was de IND toch niet. Hij is een paar keer door klanten het ziekenhuis ingeslagen. Hij verdiende vooral aan de baromzet.  [xxviii]

De uitbater van de sekswinkel aan de Vismarkt is inmiddels met de noorderzon vertrokken. [xxix] Maar er dient zich een nieuw probleem aan; er zijn sekskampers gekomen bij de Merwedebrug. Men besluit ze voorlopig te gedogen omdat er geen tijd is voor controles. Deze laksheid werd in 2002 bekritiseerd. Sowieso kwam in dat jaar het beleid van Gorcum onder vuur te liggen. Het vergunningenstelsel zou niet op orde zijn en de controle van de zes bordelen was gebrekkig.

Bedrijvenbezoek

Er blijven de komende jaren een paar bedrijven over waar De Rode Draad incidenteel op bezoek gaat.

Uit een veldwerkverslag van De Rode Draad: Maart 2006. We gaan eerst naar Etoile aan de Arkelsedijk. Onderweg vertelt de taxichauffeur dat hij daar vaak mensen heen rijdt. Niet voor het geld, maar als ze tevreden zijn, dan betekent dat toekomstige klandizie. Het bedrijf ligt net buiten de stad. Van  buiten ziet het er aardig uit. De eigenaresse doet open. (…) Ze vertelt dat ze de meisjes stimuleert om met vaste prijzen te werken. Dat is volgens haar goed voor de klandizie. Ook rekenden ze via de pin met de klanten af omdat ze achteraf betalen en dan kunnen er geen problemen ontstaan. Er werkten Nederlandsen en vrouwen uit Argentinië en Ecuador. Ook zaten er Poolse vrouwen, maar die woonden al 12 jaar in Nederland, zo wist ze te vertellen. We gaan naar de bar en krijgen ons watertje. We praten even met de vrouwen. Na afloop wordt de vaste taxichauffeur gebeld. Bij het afrekenen blijkt dat de bazin onze taxi had betaald!!!

Vervolgens gaan we naar The Golden Rose dat in het centrum ligt. De taxichauffeur had ons al verteld dat het daar niet deugde. Hij durfde er zijn klanten niet goed heen te brengen. We bellen aan. Een vrouw doet open. Ze vraagt een paar keer agressief wat voor informatie we willen geven. Ze wil eerst zelf alles lezen. (…) We geven een pakketje af in de zekerheid dat de vrouw het wel weg zal flikkeren. Volgens haar zijn ‘de meisjes’ er niet. Dat zou kunnen kloppen. In een krant staat namelijk een verhaal van iemand die daar tot 2005 wel eens kwam doorzakken, wat nu niet meer kan omdat het alleen overdag open is. [xxxii]

In september 2007 gaat De Rode Draad weer naar Gorcum. The Golden Rose blijkt in de zomer definitief dicht te zijn gegaan. De club op de Arkelsedijk was wel open en we dachten welkom te zijn maar helaas. De man die opendeed vroeg waarom we de club bezochten en niet naar de vrouwen thuis gingen want we hadden toch al hun adressen! De man was duidelijk niet voor rede vatbaar en gelukkig konden we met de taxi die er nog stond meteen weer terug.

2010

Er zijn In 2009 maakten twee meisjes van 15 via een chatsite afspraken voor betaalde seks in Gorcum. Twee van hun afspraken hebben daadwerkelijk plaatsgevonden. Daarnaast ontving een schoonmaakster klanten in een Bed and Breakfast als er geen gasten waren. Ze had de sleutel. Wist de eigenaar er echt niets van? Twee studentes zouden klanten in Gorcum ontvangen in een appartementje dat ze voor 75 euro per dag huurden. Een vrouw uit Gorcum deed aan ‘cardaten’: ze reed rond en pikte al doende klanten op.  [I]RIEC Zuid Holland Zuid, Unit vreemdelingenpolitie Zuid Holland Zuid (2010, oktober

Er zijn al lang geen zes bordelen meer in Gorcum en de sekskampers zijn weg. [xxxi]In 2010 maakte de politie een inventarisatie. Alleel de club aan de Arkelsedijk is nog open op grond van een verouderde exploitatievergunning.

Bronnen

Sietske Altink


[i] Gorcumse courant 26-10-2005

[ii] Nieuwe Gorinchemsche courant 25-7-1877

[iii] Nieuwe Gorinchemsche courant 29-6-1878

[iv] Bossenbroek en Kompagnie, 1998, Nieuwsblad Merwepost 28-9-1988

[v] Nieuwe Gorinchemsche courant 20-11-1887

[vi] Advertentieblad 27-11-1903

[vii] Nieuwe Gorinchemsche Courant 10-12-1903

[viii] Advertentieblad 04-02-1903

[ix] Advertentieblad 20-11-1905

[x] Advertentieblad 16-2-1906

[xi] Nieuwe Gorinchemsche courant 28-10-1906

[xii] Nieuwe Gorinchemsche courant 19-10-1911.

[xiii] Gorcumse courant 26-2-2003

[xiv] De 5 rivieren 27-6-1938

[xv] Gorcumse courant 4-10-1973

[xvi] Gorcumse courant 4-3-1971

[xvii] Gorcumse krant 19-4-1978

[xviii] Nieuwsblad Merwepost 28-12-1983

[xix] Gorcumse courant 20-9-2000

[xx] De stad Gorinchem 17-11-1998

[xxi] Gorcumse courant 1-7-1998

[xxii] Bron:Het archief van De Rode Draad

[xxiii] Gorcumse courant 25-2-04

[xxiv] Gorcumse courant 3-2-1999

[xxv] Gorcumse courant 20-9-2000

[xxvi] Gorcumse courant 27-9-2000

[xxvii] De stad Gorinchem 13-8-2002

[xxviii] Stad Gorinchem 13-8-2002

[xxix] De stad Gorinchem 13-8-2002

[xxx] Dordtenaar 25-11-2002 De stad Gorinchem 17-4-2001

[xxxi] Dordtenaar 25-11-2002Gorcumse Courant 27-11-2002

[xxxii] Gorkumse Courant 2-11-2005

 

Noten

Noten
I RIEC Zuid Holland Zuid, Unit vreemdelingenpolitie Zuid Holland Zuid (2010, oktober

Inhoud Artikel