Jeroen Bosch. De Verloren Zoon. Uit het uithangbord van het gebouw op de achtergrond blijkt dat dit een bordeel is.
2016 is het Jeroen Bosch jaar. Hij leefde van 1450 tot 1516. Zijn schilderijen bevatten tal van verwijzingen naar prostitutie. Het bekendste is De Verloren Zoon/ De Markskramer, waarop een man van een bordeel wegloopt. Het bordeel is te herkennen aan het uithangbord met een zwaan. Voor middeleeuwers was een uithangbord met een afbeelding van een dier een teken dat het gebouw een bordeel was. De vrouwen met de witte mutsen zijn sekswerkers of koppelaarsters.
Maar er zit nog meer symboliek in die voor ons heel moeilijk is te herkennen. Iedere auteur die over Jeroen Bosch schrijft, citeert Dirk Bax, dé kenner van de symboliek van Jeroen Bosch. De kruik op de stok in het dak en de andere in de hand van de vrouw die zich beneden bevindt, staan voor vrouwelijke wellust. Het piepkleine gestreepte vogeltje bij de nok is een zogeheten hopvogel. Rond 1500 zou ‘hopke’ een aanduiding voor prostituee zijn. (M. van Gogh, 2015). Eksters duiden op zucht naar weelde. Maar een vogel in een kooi betekent weer ‘huwelijk’. Ook de duiven verwijzen naar prostitutie. Een ‘duyfhuis’ was een ander woord voor bordeel. De uil was toen in tegenstelling tot de huidige symboliek een teken van dwaasheid, een uilskuiken. De broek die uit het raam hangt geeft aan dat er op dat moment een klant binnen is. De uitdrukking ‘de broek afspelen’ was een synoniem voor de geslachtsdaad.
Op Het Laatste Oordeel is een in de rots uitgehakt bordeel te zien. In de ‘boommens’ in de Tuin der Lusten is een ‘kwade herberg’ gevestigd. Een prostituee met een witte hoed met hoorntjes duwt tegen een muziekinstrument. In sommige Europese steden zoals Bern en Zurich en Piemont maakten die hoorntjes onderdeel uit van de verplichte dracht voor prostituees.
Op De Verleiding van Sint Antonius, dat hoogst waarschijnlijk door een navolger of een leerling van Bosch is geschilderd, is ook een bordeel te zien. De afgebeelde vrouw heeft een duiventil op haar hoofd.
N.B. Het valt aan te raden de schilderijen te bekijken op bijvoorbeeld wikicommons, waar ze vergroot kunnen worden.
Sietske Altink
-
Een kwade herberg
-
Een prostituee op de voorgrond
-
Het verplichte hoofddeksel voor deernen
-
Uitgehakt bordeel
-
Verzoeking van de H. Antonius
-
Verzoeking van de H. Antonius 2.
-
Een prostituee duwt een muziekinstrument
Bronnen
www. gerardenneeltje.nl, geraadpleegd op 22-1-2016
Fierens, J., (2010), Betaalde liefde in de middeleeuwen, De beeldvorming van de prostituee in de middeleeuwse literatuur, masterscriptie universiteit van Gent, Nederlands- Italiaans.
www. Benhartman.nl (22-01-2016)