Wat waren in het verleden de leeftijdgrenzen voor prostitutie en hoe hingen die samen met andere leeftijdgrenzen? Met de algemene leeftijd voor volwassenheid, de huwelijksleeftijd en de seksuele meerderjarigheid.

Algemeen: leeftijd volwassenheid (handelingsbekwaamheid)

naamloosMeerderjarigheid had in het verleden vooral betrekking op het kunnen verrichten van vermogensrechtelijke handelingen, zoals handel drijven en bepaalde aankopen en verkopen mogen doen. Vanaf de middeleeuwen is deze leeftijdgrens naar 25 jaar gestegen. Vóór de komst van Napoleon hield men zich in de Republiek over het algemeen aan het Justiniaanse recht waarin men op zijn 25ste meerderjarig werd. Het oude Franse recht dat vanaf 1804 ook in Holland van kracht werd, stelde de grens voor de meerderjarigheid echter op 21. Bij de invoering van het Burgerlijk Wetboek van 1838 nam men het gemiddelde van 23 jaar. In 1901 ging die weer omlaag naar 21.

Vanaf 1 januari 1986 is men al op zijn achttiende volwassen. [i] Dit betekent dat de achttienjarige handelingsbekwaam is. [I]maar de ouders blijven echter wel tot zijn/haar  21ste verantwoordelijk voor hem/haar.

Maar er bestaan en bestonden enkele uitzonderingen op die volwassen grens van 18. Bijvoorbeeld: ook al was een jongen niet voor de wet (21 jaar) volwassen, mocht  (moest)  hij wel op zijn 18de in het leger. Daarentegen mag men pas een taxi besturen als men 19 + is. Tot 1 januari 2011 moest men minstens 21 zijn om buschauffeur te kunnen worden. Een exploitant van een horecabedrijf of een relaxhuis moet ouder dan 21 zijn. En pas vanaf het 25ste levensjaar kan men burgemeester worden. Deze leeftijdgrenzen betreffen vooral beroepsbeoefenaren die een grote verantwoordelijkheid dragen.

Huwelijksleeftijd

Leeftijd 27 bewerktAnno 2014 kunnen mensen van 16-18 jaar huwen met toestemming van de koning. 18- jarigen kunnen zonder meer huwen. Maar een bruid die uit het buitenland wordt gehaald moet minimaal 21 jaar oud zijn om misbruik te voorkomen.

In de jaren 1804-1838 konden mannen vanaf 18 jaar en vrouwen vanaf 15 jaar trouwen. Daaraan was voor mannen tot hun 25ste en vrouwen tot hun 21ste  de voorwaarde gesteld dat de ouders toestemming  moesten geven. In sommige steden was dat tot hun dertigste. Door het sluiten van een huwelijk werd men meerderjarig. Een weduwnaar trouwde opnieuw als meerderjarige maar vanaf 1838 mocht dat alleen als de ouders geen bezwaar maakten. Begin twintigste eeuw konden ouders huwelijkskandidaten tot 25 en soms tot 27 jaar het nog steeds moeilijk maken.[ii] Overigens werd de vrouw door het huwelijk weer handelingsonbekwaam; dat wil zeggen dat haar rechtshandelingen vernietigbaar waren. In 1956 werd dit bij wet veranderd.

Minimumleeftijd voor (vrijwillige) seks

Als je dit plaatje letterlijk neemt, staat er dat je alleen mag drinken als je 16 bent.

Vanaf de Napoleontische tijd is de leeftijd voor seksuele volwassenheid 16 jaar. Dit bleef in het wetboek van Strafrecht van 1886 gehandhaafd. Teneinde te voorkomen dat bijvoorbeeld een jongen van 16 kon worden veroordeeld als een meisje van vijftien vrijwillig seks met hem had gehad, was bepaald dat seks met iemand van 12 tot 16 alleen strafbaar was als de ouders of voogden van het slachtoffer aangifte deden. Met andere woorden, het was een klachtdelict. Dit diende om de minderjarige in kwestie nog wat invloed op het strafproces uit te laten oefenen. In 1996 is dat veranderd.

Het element klachtdelict werd geschrapt en seks van een persoon van boven de zestien met iemand jonger dan zestien was in alle gevallen strafbaar. Dit betekende in feite het criminaliseren van al het seksueel gedrag tussen en met kinderen. (Boelrijk, 2000) In 1971 is door de afschaffing van 248 bis Wetboek van Strafrecht de minimumleeftijd voor homoseksuele relaties gelijk gesteld met die voor hetero- relaties: 16 jaar.

Minimumleeftijd voor prostitutie

Seks mogen hebben is niet hetzelfde als er geld voor mogen vragen. In de Code Pénal (het wetboek in de Napoleontische tijd) was het verboden om jongeren onder de 21 tot ontucht aan te zetten. In de negentiende eeuw was de minimumleeftijd voor prostitutie in veel steden op 21 gesteld.Ook het koppelen van seksuele partners uit winstbejag was strafbaar. Dit verbod bleef tot 1911 van kracht.

Bijvoorbeeld Leeuwarden:  In de verordening stonden de tijden aangegeven waarop personen van beneden de 21 jaar niet in het bordeel aanwezig mochten zijn. Dat gold ook voor personeel en gezinsleden. (Bron: Verordening Leeuwarden.)

De 18-23 jarigen hadden toen meestal wel toestemming van de ouders nodig om de prostitutie in te gaan. Er was dus een probleem: de grens voor ontucht lag op 16 jaar maar men was pas op zijn 23ste meerderjarig. De Savornin Lohman – van 1879 tot 1921 onder meer Tweede Kamerlid voor de Antirevolutionairen – was voorstander van de verhoging van de minimumleeftijd naar 23. (Bossenbroek en Kompagnie, 1998)

Letterlijk betekent dit dat alleen achttienjarigen mogen drinken.

Letterlijk betekent dit dat alleen achttienjarigen mogen drinken.

Ook de liberaal  Modderman, Minister van Justitie  van 1879 tot 1883, en als zodanig betrokken bij de vaststelling van het Wetboek van Strafrecht, stelde voor de leeftijdgrens voor ontucht en prostitutie te verhogen tot 23. Hij beoogde daarmee verleiding van minderjarigen te voorkomen en plichtsverzuim van ouders tegen te gaan. Door hun ouderlijke macht uit te oefenen konden ouders zo een meisje ervan weerhouden de prostitutie in te gaan. Het Tweede Kamerlid Van Houten was echter bang dat door die leeftijdsverhoging de illegale prostitutie zou toenemen. Uiteindelijk koos men voor de formulering dat men ‘meerderjarig’ moest zijn om in de prostitutie te gaan werken. Dat betekende in de praktijk dat men ouder dan 21 moest zijn. (De Vries, 1997)

Overigens was de vrees van Van Houten niet ongegrond. Vooral voormalige dienstboden die op hun achttiende waren ontslagen omdat hun werkgevers voor dienstboden ouder dan 18, belasting moesten gaan betalen, probeerden met prostitutie een inkomen te verwerven. Daarnaast bleken opvallend veel vrouwen die op grond van hun leeftijd niet in de prostitutie mochten werken, ziek te zijn. Zij kwamen immers niet naar de verplichte medische controle! (Nater, 1986, Huitzing,1983)

De abolitionisten, de groeperingen die de (gereglementeerde) prostitutie wilden bestrijden, bleven aan het begin van de twintigste eeuw pleiten voor een verhoging van de minimumleeftijd van de beginnende prostituee. (Bristow, 1977, Comité Russe, 1913)

Na het bordeelverbod

In 1911 werd de wet Regout van  kracht, de zedelijkheidswetgeving waarin ook het bordeelverbod was opgenomen. De grens voor homoseksuele contacten en seksuele contacten in afhankelijkheidsrelaties ging omhoog naar 21.[iii]

Na het invoeren van het bordeelverbod bleef de minimumleeftijd voor prostitutie heel lang 21. Nel Hoenderdos schrijft in haar boek Kind onder de hoeren (1976) dat in de jaren dertig vrouwen beneden de 21 alleen konden werken als ze met een pooier waren getrouwd. Door het huwelijk waren ze immers meerderjarig geworden!

De vraag was of een derde een jonge vrouw  aan prostitutiewerk kon helpen. Krachtens een uitspraak van De Hoge Raad (1-12-1961) [iv] kon een minderjarige via een wettelijke gemachtigde een arbeidsovereenkomst voor prostitutie sluiten. Niemand voerde echter het argument aan dat het aanbieden van diensten tegen betaling een rechtshandeling is die minderjarigen volgens het Burgerlijk Wetboek niet mochten aangaan (Boelrijk, 2000). Dit leidde tot de rare situatie dat de politie weinig kon doen tegen 16 jarigen die op straat werkten. Straatprostitutie viel immers niet onder exploitatie van prostitutie!

Met de wetswijziging van 2000 werd de minimumleeftijd voor prostitutie op 18 gesteld. Het ging ook om een verbod op het uitbuiten van minderjarigen. (Boelrijk, 2000) Maar hoe zat het met personen die op grond van een huwelijk op hun 16e meerderjarig waren geworden? Dat was immers nog steeds mogelijk met toestemming van de koning/koningin. Daarom heeft men in de wettekst ‘minderjarigen’ vervangen door: ‘voordat de leeftijd van 18 jaar is bereikt.’ (Werson, 2012)

Klanten

In 2000 werd er ook een wet van kracht die klanten van minderjarige prostituees strafbaar stelde. (art. 248 b. WvS). Dit ging in de praktijk om klanten van prostituees van 16 tot 18. Seksueel contact tussen een volwassene en een persoon van boven de zestien is en was in principe niet verboden. Seks met een persoon beneden de zestien was sowieso strafbaar. De kans dat in de vergunde prostitutie sekswerkers van 16-18 zouden worden aangetroffen was echter gering. In iedere evaluatie van de wetswijziging (2002 en 2006) viel dan ook te lezen dat er nauwelijks minderjarigen in de vergunde bedrijven werden aangetroffen. Wel kwam men ze tegen in de onvergunde bedrijven. Maar het bewijs dat concrete personen hun klant waren, viel moeilijk te geven. Critici vonden deze bepaling in de wet dan ook symboolwetgeving. Het deed daarbij niet ter zake of de klant moeite had gedaan achter de ware leeftijd van de sekswerker te komen. Daarmee werd het voor 16-17 jarigen onmogelijk gemaakt om geld te vragen, maar niet om seks te hebben.

Het Bureau Nationaal Rapporteur Mensenhandel onderzocht de veroordelingen op dit grond van art. 248b. Daar kwam uit dat klanten van minderjarige prostituees vooral tijdens strafzaken betreffende mensenhandel werden veroordeeld. Een voorbeeld: Een man zou meisjes van 16-17 jaar in woonhuizen tot prostitutie hebben gedwongen. Hun klanten zijn als medeplichtigen gehoord. [vi]

De leeftijd van klanten was een heel andere zaak. Dit speelde een rol in de vergunningenstelsels van de gemeenten. Dat betrof klanten van 16-18. Hoewel deze groep in principe op grond van hun leeftijd seksueel contact met sekswerkers mocht hebben, stelden de meeste gemeenten, zo ze daar al iets over bepaalden, dat de minimumleeftijd voor het afnemen van seksuele diensten 18 was. Alleen in Amsterdam en Venlo was dat zestien.

De clubs mochten echter geen alcohol aan jonge klanten schenken. Overigens kwamen hele jonge klanten niet in de relatief dure clubs. In de praktijk bleek die leeftijdsgrens geen probleem op te leveren. In samenwerking met organisaties van exploitanten is de leeftijdsgrens voor klanten geruisloos op 18 gesteld.

Lees meer over kwesties met leeftijd.

Bronnen

Sietske Altink


[i] Votmes website

 

 

 

 

 

[ii] www.geneaknowhow.net

 

 

 

 

 

[iii] Hekma (2007) ,Blind, 19 september.

 

 

 

 

 

[iv] Nederlands Juristenblad 1962, no. 79

 

 

 

 

 

[v] Tevens Leidsch Dagblad 28-6-1978

 

 

 

 

 

[vi] Dagblad van het Noorden 28-6-2013.

 

 

 

 

 

 

 

Noten

Noten
I maar de ouders blijven echter wel tot zijn/haar  21ste verantwoordelijk voor hem/haar.

Inhoud Artikel