Prostitutie in Gouda in de late middeleeuwen

Gouda is de stad van kaarsen, pijpen, kaas maar ook van Coornhert en niet in de laatste plaats van Jan Kompagnie. Mede aan deze Goudse historicus hebben we te danken dat de geschiedenis van de prostitutie in het Goudse zo goed is gedocumenteerd. ^[I]Er is ook een actieve historische vereniging en een deels gedigitaliseerd archief.

Wat aan Gouda opvalt is dat de prostitutie er vanaf de late middeleeuwen tot in de 21 ste eeuw op dezelfde plekken zat: in het centrum in de buurt van De Nieuwe Haven en aan de Vogelensang. De naam Vogelensang zou namelijk niet naar gekwinkeleer van vogeltjes verwijzen maar naar ‘rosse buurt’. ^[II]Nu is er weer een nieuwe Vogelenzang, een straatje met nieuwbouw. Uithangborden met dieren en plaatsen met dierennamen zouden voor een late middeleeuwer een teken zijn dat er op die plek ‘lichte wiven’ hun diensten aanboden. Ter ere van het bezoek van Koningin Wilhelmina is op 25 mei 1897 de naam Vogelensang veranderd in Wilhelminastraat. ^[III]Goudsche Courant 23-9- 1933

De late middeleeuwen

 

In Gouda werd de prostitutie in de late middeleeuwen gereguleerd door middel van Keuren (lokale wetgeving). Op 2 augustus 1468 werd bij Keur afgekondigd dat de vroedschap in overleg met de schout en gerechtslieden had bepaald dat: ‘gheen lichte vrouwen tappen en sellen in die stede van her Goude ende nergent wonen en sellen dan up die noirtzide van die nuwe haven’. Een paar jaar later op 2 januari 1472 herformuleerde men het als ‘gheen lichte vrouwen tappen en sullen in der stede van der Goude.’ Die keur deed de prostitutie ook niet verdwijnen zodat het stadsbestuur door middel van de keur van 29 juli 1500 preciseerde dat ‘lichte herbergen ofte bordelen woenen en sellen tot genen plaetsen dan alleen up de noortzijde van den nuwe haven ende in de Vogelensang van en zuuthoeck van Lems Dulshaus of nae Tiendewech toe ende ist sake dat men can bevinden dat sij andersins woenen dan voersz. Staet, die sel verbueren ses pont den heer ende dairtoe de correxi van den stede.’

Schoutsknechten

Het drijven van een bordeel annex tapperij was voorbehouden aan de schoutsknechten. In een keur uit 1488 was geregeld dat: ‘die schouteknechten, die openbair houden bordeel in de Cleyweghstege of opte nyeuwe haven dairomtrent die aldaer nae ouden usantie sullen mogen tappen.’ Die ‘oude usantie’ (gewoonterecht) betrof een soort privilege: de schoutsknechten waren vrijgesteld van de regels voor het ijken waaraan tappers zich wel moesten houden. (Berents, 1976).

Vanaf 1468 was het de deernen in Gouda verboden om vanuit hun eigen woning te werken en werd illegale prostitutie in badstoven beboet. In 1468 werd bepaald dat die van ‘lichter munte’  (lichte vrouwen)zijn, niet getapt mochten worden. In 1472 moest men dat verbod nog een keer doen uitgaan, een teken dat het niet echt werkte.(Hermesdorf, 1977)

Klooster

Gouda kende ook een klooster waar boetvaardige deernen hun oude dag konden slijten. De bekeerde ‘lichte wiven’ moesten bijvoorbeeld in Gouda volgens de regels van kerkvader Augustinus leven, maar hoefden als ‘bekeerlingen’, geen deel te nemen aan het koorgebed. ^[IV]Goudriaan, K., (2002) Fervente vroomheid in een bange tijd, in Gouda, Duizend Jaar Stadsgeschiedenis, uitgeverij Verloren, Hilversum.

Mede onder invloed van de reformatie werd prostitutie steeds minder geaccepteerd. Ter illustratie: op 15-6-1521 kreeg Dirck Gerytsz van de autoriteiten te horen dat hij voor zonsondergang Alijdt Dircxd vergiffenis moest vragen omdat hij haar en haar dochter in het openbaar ervan had beschuldigd een hoerhuis te drijven. Hij moest op bedevaart totdat bewezen was dat hij gelijk had. ^[V]Criminele vonnisboeken,  ac 2. No. 176. In 1593 kwam er een soort bordeelverbod in Gouda. De prostitutie ging ondergronds.

Sietske Altink

Lees meer over prostitutie in Gouda:

Prostitutie in Gouda in de 17de en 18de eeuw

Prostitutie in Gouda in de negentiende eeuw

Prostitutie in Gouda in de twintigste eeuw

Seksbedrijven in Gouda: 2000-2016