Het neo-malthusianisme

In de spelshow van Groucho Marx You bet your life vertelde een van de kandidaten dat hij twee en twintig kinderen had. ‘Twee en twintig?’,  vroeg de komiek ongelovig. ‘Ach’, zei de man, ‘Ik houd nou eenmaal van kinderen’. Groucho Marx: ‘Tja, ik houd van mijn sigaar, maar ik haal hem er ook wel eens uit’.  ^[I]p 273) in Eeden, Ed van, (1994) Wisecracks, oneliners en wijsheden, Rainbow Pocketbooks, Amsterdam. Volgens Wikipedia is dit incident nooit uitgezonden Er volgde echter geen gesprek over geboorteregeling. In de periode dat de show werd uitgezonden waren de scherpe kantjes van het debat over geboortebeperking er al af.

Maar van1870 tot 1940 was dat in Nederland anders. Toen woedde er  een heftig debat over geboorteregeling dat toen neo-malthusianisme werd genoemd. De naam verwees naar de theorie van de econoom Thomas Malthus (1766- 1834) die had berekend dat de voedselproductie nooit gelijke tred met de groei van de bevolkingsgroei kon houden. In zijn geschrift  An essay on the Principle of Population  (1798) betoogde hij dat geboortebeperking de enige manier was om welvaart voor iedereen te bereiken. Alleen mensen met geld mochten volgens hem kinderen nemen. Malthus had bezwaar tegen voorbehoedsmiddelen- waarschijnlijk omdat de kerk ertegen was- maar dat was niet het geval met de grondleggers van de Neo-malthusiaanse Bond in Nederland. In 1881 had Gerritsen, de man van Aletta Jacobs het unieke initiatief genomen tot de oprichting van die bond. Deze Neomalthusianiaanse Bond zou de aanzet vormen tot de Rutgershuizen en later tot de NVSH.

Voorbehoedsmiddelen uit de oude doos

De bijdrage van Aletta Jacobs was onder meer dat ze in 1882 het pessarium in Nederland had geïntroduceerd. Het eerste bestuur van de Bond werd gevormd door leden van het Algemeen Nederlands Werkliedenverbond en mensen uit het leger en de marine. De huisorganen heetten Gelukkig Huisgezin en Verstandig Ouderschap.

Jacobs had als arts gezien hoezeer vrouwen leden onder het steeds maar weer moeten baren. Maar de tweede vrouwelijke arts in Nederland, mejuffrouw Catharina van Tussenbroek stelde  neo-mathusianisem op één lijn met prostitutie.. ^[II]Telegraaf 13-12-1900 Zij was niet de enige die een direct verband met prostitutie legde. De Middernachtzending –  een organisatie van prostitutiebestrijders-  beweerde dat het neo-malthusianisme abortus bevorderde, indirect de handel in meisjes steunde en prostitutie in de hand werkte. Het zou tot een willekeurige beperking van het kindertal leiden en daardoor het begrip gezin vernietigen. ^[III]Provinciale Geldersche en Nijmeegsche courant  1-8-1907 De geleerde Deherme meende dat de toename van vrouwenarbeid verantwoordelijk was ‘voor de treurige verwording in de onderste lagen des volks’. Mathusianisme  en alcoholisme veroorzaakten allerlei soorten van kindermoord, kindersterfte en prostitutie’. ^[IV]Maasbode 3-8-1912 De politicus Snoeck Henkemans: ‘Prostitutie en neo- malthusianisme zijn niet in het belang van vrouwen. ^[V]Provinciale Overijsselsche en Zwolsche courant 2-8-1898 ‘Neo malthusianisme moordt gezinnen uit; genotzucht en prostitutie vreten de volkskracht weg’. ^[VI]Grondwet 23-4–1911

Gerritsen

Dhr. Bemelmans van de Vereniging Voor Eer en Deugd  deed een poging de relatie van het neomalthusianisme met prostitutie te verklaren: ‘Met het verdwijnen van de angst voor de gevolgen verdwijnt de tederheid, daarna de zielevriendschap. Dat leidt tot ‘hartstocht en echtscheiding’. ^[VII]De Tijd 24-4- 1919

Pater de Greeve vond  vrijwillige kinderloosheid doodslag.  Een huwelijk zonder voortplanting is getolereerde prostitutie.^[VIII]Tilburgsche courant 13-11-1926

Er werd ook regelmatig beweerd dat geboortebeperking tot abortus zou leiden. Andersom valt goed te verdedigen dat gebrek aan voorbehoedsmiddelen abortussen in de hand werkt. Bovendien kan een ongewenste zwangerschap een vrouw nopen haar intrede in de prostitutie te doen.

Er was ook weerstand van de arbeidersbeweging tegen neo-malthusianisme. Zij vond dat niet gezinsgrootte maar de maatschappelijke ongelijkheid armoede veroorzaakte. De vrouwenbeweging was verdeeld maar men wilde eensgezind naar buiten treden om het vrouwenkiesrecht te kunnen bereiken.  In 1967 werd het grote Sextant congres gehouden. In dat jaar splitste men zich op in Rutgersstichting met consultatiebureaus en de NVSH. ^[IX]Bron website IISG, Geboorteregeling in Nederland, geraadpleegd 30-12-2018

Sietske Altink