Vincent van Gogh was niet de enige beroemdheid die enige tijd in Den Haag heeft gewoond. Jan Steen (ongeveer 1625-1679), een geboren Leienaar, werkte vanaf 1649 vijf jaar bij de schilder Jan van Goyen aan de Dunne Bierkade met Paulus Potter als buurman. De dochter van Van Goyen werd zijn eerste vrouw. Waarschijnlijk genoot hij zijn opleiding bij Nicolaas Knuepfler. De familie Steen had de schilderkunst omarmd. Zo trouwde de dochter van Jan Steen met zeeschilder Jan Porcelli.
Jan Steen was ingeschreven aan de universiteit van Leiden maar dat had mogelijk alleen tot doel vrijstelling van accijnzen te verkrijgen. Hij probeerde zijn inkomen aan te vullen met bier in tavernen verkopen. Dat was in lijn met de familietraditie – zijn vader was bierbrouwer- brouwerij De Slang of De Roskam uit, maar die leverde weinig op.
In 1654, nadat hij vijf jaar in Den Haag had gewoond, verhuisde hij naar Delft. Ook daar exploiteerde Jan Steen een herberg, maar die had te lijden onder een ontploffing die het centrum van Delft deels vernielde. Ten einde raad haalde hij levende eenden in de zaak om wat leven in de brouwerij te brengen. [I]Deze zegswijze zou volgens de rubriek Historische Zegswijzen van Historiek.net van hem afkomstig zijn. Hij opende ook een taverne in Leiden, waar hij vaak zat te drinken met de schilder Frans van MIeris en de satiricus Jacob Campo Weyerman. Jan Steen werd in Leiden in het Lucasgilde voor schilders opgenomen.
Steen beeldde vaak drinkende mensen in herbergen af. Nederlanders hadden bij buitenlanders de reputatie van stevige drinkers. In de 17de eeuw was dronkenschap en overmatig eten een deel van de cultuur. Steen schilderde meer dan 350 schilderijen en 75 % daarvan bestaat uit genrestukken. (taferelen uit het dagelijks leven) En iets minder dan de helft ervan waren bordeelscenes, kermis of herbergscenes. Van alle beroemde schilders portretteerde Jan Steen de meeste dronken vrouwen, zeker een tiental.
Er waren zorgen over het drankgebruik. De predikant Wittewrongel was zeer expliciet over vrouwen die vroeger niet mochten drinken maar nu net zo stevig als mannen dronken. Maar dronken konden ze hun taken niet verrichten. Dat is ook op de schilderijen van Jan Steen te zien; ze zitten te slapen als ze op de kinderen moeten letten, ze merken niet dat ze beroofd worden en ze kookten niet. Jan Steen heeft een dronken prostituee in een kruiwagen afgebeeld. We weten dat het een sekswerker is omdat ze rode kousen draagt, toen een herkenningsteken van een prostituee. ‘Rode kous’ was ook een bijnaam voor dame van lichte zeden.
Een kleinschalige bordeelscene is de vrouw met de luit. Op dit schilderij speelt een vrouw luit voor een zwijmelende man en de koppelaar schenkt een wijntje voor hem in. De rode schoenen van de vrouw geeft aan dat ze van lichte zeden is.
Jan Steen, de luitspeelster
Steen had zichzelf vaak als zuiplap afgebeeld, maar was hij dat ook? Volgens de meeste auteurs wilde hij een morele les geven. En bordeelbezoek? Veel van de bordelen op zijn schilderijen zien er huiselijk uit. In tegenstelling tot andere schilders die prostituees en bordelen schilderden, betaalde hij voor zover ik weet, geen sekswerkers om model te staan, maar zette hij zichzelf en familieleden als model in.
Op The wine is the mocker ligt een dronken vrouw in een kruiwagen. Door haar rode kousen kunnen we haar als sekswerker herkennen. Maar er zijn meer verwijzingen naar prostitutie, zoals de achteloos uitgeworpen sloffen, vaak een verwijzing naar erotiek. Dat komt door de vorm.
De Engelse koningin heeft het voor de zeventiende eeuw ondeugende schilderij Vrouw in Slaapkamer in bezit. Blote vrouwenbenen werden toen niet zo vaak afgebeeld. Ook dit schilderij bevat vele verwijzingen naar prostitutie.
Vrouw in slaapkamer
We zien weer sloffen. (zie boven) De po duidt ook op prostitutie want in de 17de eeuw werden prostituees ook wel piskousen genoemd. Een gebruikelijke straf voor een sekswerker die zich aan drank te buiten ging, was het legen van een pispot over haar hoofd.
Bronnen:
FD Persoonlijk, Eriks Spaans, 22 oktober 2016, Gaat over schilderij Vrouw in slaapkamer uit 1663 in bezit van de Engelse koningin.
Historiek, 2 december 2019
Peters, Nienke, (2012 ) Slapende moeders, blote boerinnen en lallende prostituees in de kunst van Jan Steen, scriptie UU , dspace library.uu.nl
Noten
| ↑I | Deze zegswijze zou volgens de rubriek Historische Zegswijzen van Historiek.net van hem afkomstig zijn. |
|---|