Romeinse keizer, transgender en ook nog sekswerker?

Er was eens een Romeinse keizer over wie bijna niemand zonder vooroordelen kon schrijven: Antoninus, na zijn dood Elagabalus genoemd. De drie bronnen uit de oudheid die verslag van de gebeurtenissen rond zijn persoon doen,  zijn op veel punten tegenstrijdig maar eensluidend in hun afkeuring van deze keizer. (Herodianus, Dio Cassius en de Historia Augusta)

Hij kwam uit een familie van hogepriesters die de zonnegod Elagabalus (El Gabal) dienden. De familie zetelde in Emesa, het huidige Homs in Syrië. De familie van zijn moeder Julia Soaemia, had het hogepriesterschap geërfd.

Voor zijn betrekkelijke probleemloze troonsbestijging is het van belang te weten dat er In Emesa veel soldaten waren gelegerd. Zij hadden van de toenmalige keizer Macrinus een winter lang buiten moeten kamperen en waren wel toe aan een verzetje. Dat was precies wat de eredienst van Elagabalus hun dan ook bood. Ze meenden in Bassianus, later Antoninus, de trekken te zien van de door hen aanbeden keizer met de bijnaam Caracalla die vermoord was. De grootmoeder van Bassianus, Julia Maesa maakte daar handig gebruik van en offerde de reputatie van haar dochter op door te beweren dat Bassianus de bastaard van deze Caracalla was. De soldaten steunden derhalve aanvankelijk het keizerschap van de veertienjarige knaap.

Hij trok vervolgens naar Rome en liet een schilderij van zichzelf in de senaat ophangen wat bij velen de wenkbrauwen deed fronsen. Hij liet ook de vrouwen uit zijn familie in de senaat toe. Wat ook niet goed viel was zijn streven de Romeinse goden te vervangen door de cultus van de zonnegod. Nog kwalijker vond men zijn huwelijk met de Vestaalse maagd Aquilia Severa. Vestaalse maagden waren priesteressen die tot taak hadden het haardvuur in de tempel van Vesta brandende te houden. Hij maakte het haar onmogelijk haar hoofdtaak uit te voeren. Hij sliep met nog vele andere vrouwen maar nooit tweemaal met dezelfde. Hij had ook verhoudingen met mannen maar één man-  Hierocles – was voor hem zo speciaal dat hij hem zijn gemaal noemde.

In het paleis had hij een ruimte voor ontucht gemaakt, waar hij net als vrouwelijke hoeren in het oude Rome mannen lokte om achter een gordijn seksuele handelingen met hem te verrichten. Op een keer had hij alle sekswerkers uit een bordeel gezet om in zijn eentje hun werk over te nemen. Het geld had hij niet nodig, maar hij ging wel prat op zijn verdiensten.

Elagabalus had een voorkeur voor vrouwenkleren, vooral van zijde, wat een teken van zijn ‘verwijfdheid’ werd gevonden. Hij droeg een diadeem en versierde zijn schoeisel met juwelen. Alle drie de bronnen uit de oudheid die hem beschrijven noemen zijn gender overschrijdend gedrag. Eén daarvan, Dio Cassius, beweert dat hij een arts zijn halve keizerrijk had geboden als hij erin zou slagen chirurgisch een vagina in zijn lichaam aan te brengen. Hij liet zich besnijden, iets wat de Romeinen een bizarre joodse gewoonte vonden. Volgens de overlevering had hij tijdens het oefenen hiervoor zijn kameraden verminkt.

Kunnen we hem daarom een transgender noemen? De moeilijkheid is dat romeinen geen onderscheid tussen bi, homo en trans maakten. Hermafroditisme was wel bekend, maar hermafrodiete baby’s werden ritueel geslacht. ^[I]Marc Schoorl, De Groene Amsterdammer 29-3-2000

Net als de joden at hij geen varkensvlees. In de mythevorming rond zijn persoon komen elementen voor die we later als antisemitisme zouden gaan betitelen. Zo zou hij mensenoffers hebben gebracht, waar hij vooral baby’s voor zou hebben gebruikt. Joden zouden babybloed nodig hebben voor het bereiden van matzes. Een ander niet te verifiëren verhaal is dat hij tijdens een banket zo massaal bloemblaadjes liet neerdalen dat enkele gasten stikten.

Een latere historicus, Hay (1911) roemde zijn innovaties op culinair gebied. Hij at bijvoorbeeld hanenkammen.

Zijn keizerschap duurde van 218 tot 222 na Christus, het jaar waarin hij werd vermoord.

Sietske Altink

Bronnen

National Geography, 19-3-2019, The short reign of Elagabalus , Rome’s hard-partying emperor.

Cassius Dio, Rome History, volume XI, Loeb, Classical Edition, 19270

Dio’s Roman  History. Ed. In vertaling Earnest Cary, Londen, New York, MCMXIV

www.memory.loc. Gov/service/gdc/sco00012010070/003hi.pdf

Gibbon, E., The decline and fall of the Roman Empire; www.memory.loc. Gov/service/gdc/sco00012010070/003hi.pdf

Icks, M. (2017)  ‘Adorned by fancy and blackened by prejudice, the vices and follies of Elagabalus in modern historical research’ in: L. de Arriazabalaga y Prado (ed) , a Varian symposium (pp 185-204) Varian Studies, vol. 3, Newcastle upon Tyne, Cambridge Scholars publishers

How credible are claims that the Roman emperor Elagabalus transgender was. Op Website Ask Historians, geraadpleegd op 7-8- 2019

Historia Augusta, deel 1., Loeb Classical Library