In zijn brieven aan zijn broer Theo geeft Vincent van Gogh blijk van een ambivalente houding naar sekswerkers toe. In de brief van 21 september 1883 schrijft hij bijvoorbeeld: ‘Vrouwen als zij zijn wel degelijk slecht maar primo oneindig deerniswaardiger dan slecht en ten tweede hebben ze een zekeren hartstogt, een zekere warmte die iets zoo erg menschelijks heeft dat de braven er wel eens een lesje aan konden nemen en ik voor mij het woord van Jezus gevoel die zeide tot de oppervlakkig beschaafden, de fatsoenlijke lui van Zijn tijd, ‘de hoeren gaan ze voor’. ^[I]Geciteerd door Roos van der Lint in de Groene Amsterdammer 2 maart 2016

Vincent schreef dit in een tijd dat er in de familie Van Gogh grote beroering was ontstaan omdat hij in Den Haag met een prostituee was gaan

samenwonen. Vader en moeder, maar ook broer Theo keurden dat ten zeerste af.

Van Gogh woonde zes jaar in Den Haag. Twee jaar (1882-1883) daarvan verbleef hij met de prostituee Sien Hoornik in zijn atelier aan de Schenkstraat.  ^[II]Schenkweg 138, later Schenkstraat 9. Het pand is er niet meer. Zij fungeerde als naaister, schoonmaakster, model en prostituee voor Van Gogh.

Ze was op 22 februari 1850 in Den Haag geboren als oudste van tien kinderen. In 1877 was ze de prostitutie ingegaan. In 1881, waarschijnlijk in januari, toen ze zwanger en wel in de barre kou klanten liep te werven, ontmoette ze Van Gogh.

Ze had al een paar kinderen. De vader wilde wel voor hun onderhoud betalen maar was wegens zijn stand niet bereid met haar te trouwen. Vincent wilde dat wel, maar kon dat niet, omdat hij met gonorroe besmet bleek te zijn, wat hij mogelijk via haar had gekregen. Na de geboorte van de baby trok een andere dochter ook bij Van Gogh in. Het boterde echter niet tussen die dochter en Van Gogh en in het najaar van1883 vertrok hij voor een tijdje naar Drenthe. Toen hij weg was, ging Sien bij haar moeder in de Bagijnestraat wonen, destijds een bekende straat in de hoerenbuurt. Ze verhuisde vervolgens nog een paar keer binnen Den Haag. Haar kinderen liet ze bij haar moeder en broer achter. In 1901 trouwde ze met de veel jongere Arnoldus van Wijk. Deze zeeman adopteerde de kinderen als de zijnen. Ze gingen in Rotterdam in de Verlaatstraat op nummer 30 wonen. Arnoldus kreeg echter syfilis. Sientje stierf in 1904, waarschijnlijk doordat ze de hand aan zichzelf sloeg.

Het oor

1888: vlak voor de kerst, meldt een roodharige man zich bij een bordeel in de Rue Bout in het Franse Arles. Met een volgens sommigen Pools accent vraagt hij naar ene Rachel en overhandigt haar een pakketje. ‘Zorg goed voor het oor’, voegt hij haar toe.

De man was Van Gogh. Hij woonde in Arles vlak bij de Rosse buurt en kwam regelmatig in bordelen. Maar wie was die Rachel? In die tijd werden er registers bijgehouden van prostituees. Maar Rachel stond nergens vermeld. Waarschijnlijk was Rachel een ‘artiestennaam’, zoals sekswerkers die tegenwoordig nog gebruiken. De bedoelde vrouw heette waarschijnlijk Gabrielle of Gabrie.

Deze Rachel kwam in 1888 toen ze negentien was naar Arles om als prostituee te werken, officieel te jong om in een bordeel te mogen werken. Ene  Bernadette Murphy onderzocht de kwestie en schreef er een boek over. Daarin betwijfelt ze of Rachel of Gabrie wel een prostituee was. Ze was volgen haar gewoon schoonmaakster die ook in andere etablissementen werkte. Dit is echter geen sterk argument want prostituees in bordelen moesten in die tijd – en nog steeds- huishoudelijke karweien opknappen. Een van haar doorslaggevende argumenten om te concluderen dat ze geen prostituee was het feit dat ze te jong was om ‘legaal’ in een bordeel te werken.

Waarschijnlijk is Bernadette Murphy geen deskundige op het gebied van de negentiende eeuwse prostitutie. We weten immers  dat zowel bordeeleigenaren als de politie de leeftijdsgrenzen niet altijd respecteerden.

Murphy heeft wel definitief een einde gemaakt aan de speculaties dat Van Gogh slechts zijn oorlel had afgesneden en niet zijn hele oor. Op grond van documenten van een arts toonde ze echter aan dat het wel degelijk om het hele oor ging.

We zullen nooit precies weten wat hem tot deze daad had gedreven, maar er is veel over gespeculeerd. Zijn daad zou mede geïnspireerd zijn door het stierenvechten waar het de gewoonte was een oor van de overwonnen stier aan een dame te offreren.

Het bijbelse tafereel in de tuin van Getsemane, waar een centurion bij de apostel Petrus een oor afhieuw, wordt ook genoemd.

Ik weet niet of Van Gogh veel las over de geschiedenis van de prostitutie, maar het afsnijden van oren en neuzen was een klassieke straf voor prostituees.

Sietske Altink

Bronnen

BBC 4, The mystery of Van Gogh’s ear. Uitgezonden 15-1-2020 (presentator Jesse Owens?)

AD 15-12-2019

VK 12-7-2016

De Groene Amsterdammer 2 maart 2016, geschreven door Roos van der Lint

De brieven van Van Gogh (Engelse versie)

Wikipedia