In veel steden in de Lage Landen werd thuiswerk onder voorwaarden getolereerd, maar werd later weer verboden. Het was altijd problematisch. Vanaf de late Middeleeuwen probeerden overheden sekswerk in de eigen woning te beperken of te verbieden. Dat lukte niet goed; vrouwen bleven alleen of in kleine groepjes ruimtes huren omdat ze zelfstandig wilden werken.
Toen in de 14de eeuw de prostitutie in Utrecht toenam, besloot de stad het te gaan reguleren. Men bepaalde dat de ‘lichte wiven, te verstaen die dies men om ghelt minnet’ na elf uur ’s avonds geen bezoek meer mochten ontvangen. (Wurf-Bodt, 1988).
In Leiden werd er in 1450 een verbod op thuisprostitutie uitgevaardigd. Dat werd in 1561 nog eens herhaald. Gouda beboette in 1468 thuiswerk en onderwierp de thuisprostituees aan ‘verbeterprogramma’s’, wat waarschijnlijk verplicht werken in het een of andere gesticht inhield. Haarlem stelde in 1407 dat thuisprostituees beboet moesten worden en als dat niet hielp ze uit de stad verbannen moesten worden.
Thuiswerk in Amsterdam
In Amsterdam bijvoorbeeld werd thuiswerk toegestaan mits de vrouw geen geestelijken ontving en geen overlast gaf, destijds ‘kijflickheit, by vechtelicheit, by grote rumoir’ genoemd.
Pijlsteeg in Amsterdam
Volgens een andere Amsterdamse Keur (een soort verordening) van 1413 mocht een lichte vrouw alleen in de Pijlsteeg en de Halsteeg ‘mit heurselffs lijf werken’, dus als zelfstandige opereren. De Pijlsteeg bestaat nog steeds en de Hallesteeg is de huidige Damstraat. (Groen, 1910). Het probleem was dat buurvrouwen de ‘stille hoeren’ op oneerbaar gedrag moesten betrappen. Vrouwelijke buurtgenoten bepaalden dus wat wel en wat niet door de beugel kon, wat vaak tot spanningen leidde. Protesteren was namelijk een vrouwenzaak omdat de echtgenoten meestal vaarden en derhalve afwezig waren. (Pol, van de, 1996) Wanneer de vrouwen weigerden naar de ‘gedoogzone’ te verhuizen, werden ze onder begeleiding van fluitspel en tromgeroffel ‘tot heurder beschaemptheyt’ door andere ‘gemeene’ vrouwen opgehaald en naar genoemde stegen gebracht. Collega’s werden dus ingezet om een spektakel te maken van het op de plaats houden van de prostitutie.
Wanneer een vrouw weigerde mee te gaan verbeurde ze haar bed en tabberd, haar belangrijkste kledingstuk. Ze werd bovendien uit de stad verbannen. (Slobbe, 1937) Deze praktijk bleef tot in de zeventiende eeuw bestaan.
Uit de confessieboeken (verslagen van rechtszaken) bleek dat er in Amsterdam ‘gekamerde hoeren’ ofwel maintenees actief waren. Soms verliet een vrouw namelijk het hoerhuis om zich te laten mainteneren (onderhouden), of zich door een man te laten ‘lossen’, dat wil zeggen dat hij haar schulden afbetaalde. Als ze ‘gekamerd’ waren, werden ze niet meer als publieke vrouwen beschouwd. Ze werden in dat geval alleen gestraft voor gemeenschap met getrouwde mannen of joden. Sommige ‘kamerkatjes’ ontvingen meer dan ‘één man, wat vaak aanleiding tot fikse ruzies was. Zij waren over het algemeen duur. (Pol, van de, 1996)
Publieke vrouwen zagen de autoriteiten als een gevaar, maar deze ‘Kaemerkatjes’, ‘camernumphies’ of ‘stilbehuisde Kippies’ was een nog grotere bedreiging. Zij voldeden niet aan het klassieke beeld van de publieke vrouw die ‘openlijk opereerde’ en alle mannen bediende. Deze vrouwen meden de openbaarheid en waren moeilijker toegankelijk.
Brugge
De archieven van Brugge zijn uitgebreid bestudeerd door Guy Dupont (1996). Daar stond expliciet in de boeteregisters onder de rubriek ‘quaet pleyt en ribauderie’ dat bepaalde boetes betrekking hadden op ‘cameren’ (prostitutie in eenpersoonswoningen).
Meestal werd slechts één persoon beboet hoewel er in de huisjes meestal twee tot drie zelfstandige prostituees woonden en werkten. De overheid werd echter steeds kritischer ten aanzien van het verhuren van huisjes aan prostituees. Tussen 1468-1469 werd Tanne Aernouds, bijgenaamd Speurs beboet omdat ze de waarschuwingen van de schepenen om haar huis niet langer aan prostituees te verhuren, had genegeerd. (Dupont,1996)
Tussen 1469-70 werden de twee bordeeleigenaren Hendrik van den Berghe, van beroep tegeldekker en Hendrik van Pottinghen, bijgenaamd de Poot veroordeeld voor het verhuren van panden tegen exorbitant hoge prijzen. Kennelijk vond de overheid dat ondanks het verbod op thuiswerk, prostituees niet mochten worden uitgebuit.
Thuiswerk buiten de Lage Landen
Van andere laatmiddeleeuwse steden is bekend dat er draconische maatregelen tegen ‘thuiswerk’ werden genomen.Thuiswerkers kregen te maken met een bijna ‘eeuwig’ verschijnsel; ze moesten een naar verhouding veel te hoge huur betalen. Op een huizenlijst uit 1487 in Keulen staan in één straat vele huizen met huren die ver boven de marktprijs lagen. In Engeland werden mensen die aan prostituees verhuurden die elders werkten, beboet. (Karras, 1996)
In Londen werden de thuiswerkers net als in Amsterdam onder muzikale begeleiding naar het bordeel teruggebracht met dit verschil dat ze ook nog een gestreepte muts moesten dragen. In 1301 bepaalde de stad York dat een ‘licht wief’ dat van haar huis een bordeel had gemaakt, een dag en een nacht in de gevangenis moest gaan doorbrengen. De baljuw mocht de deur en de dwarsbalk van haar verblijf in beslag nemen. De verhuurder verbeurde één termijn huur. (Karras, 1996). De prior van The Holy Trinity in Aldgate haalde op een keer de deur en de ramen uit een huis waar prostituees zouden wonen en werken. (1305). Ook de deuren van William Cock in Cock’s Lane moesten het ontgelden. Het verwijderde hout werd in de woning van de vrouwen in brand gestoken. Het was kennelijk een trend om de deuren en de sponningen van de ramen van woningen waar prostituees werkten eruit te halen. Dat gebeurde bijvoorbeeld ook in Keulen in 1520.
Er zijn voorbeelden bekend dat de strijd tegen het thuiswerken alle alleenstaande vrouwen trof. In het Duitse Bamberg moesten in 1471 alle getrouwde vrouwen die niet bij hun man woonden, de stad verlaten.
In 1492 vaardigde het Engelse Coventry de verordening uit dat een ieder die koppelaars of hoeren huisde, een boete kreeg. Maar men ging nog verder. Alleenstaande vrouwen mochten daar uitsluitend als dienstbode werken. Gezonde, alleenstaande vrouwen van onder de vijftig mochten niet alleen of met een andere vrouw wonen, maar moesten totdat ze konden trouwen, elders als huishoudster gaan inwonen. In 1493 kreeg iedereen een boete die het voor zo’n vrouw opnam. (Karras, 1996) In 1495 moest iedere alleenstaande vrouw van beneden de veertig bij iemand anders gaan wonen die voor haar zedelijkheid instond of dienstbode worden.
In Avignon mochten de autoriteiten de huizen binnentreden met de smoes dat men op onzedelijkheid kwam controleren. Hier werd misbruik van gemaakt en daarom bepaalde Paus Paulus II bij pauselijke bul van 13 december 1465 dat dit alleen nog mocht als daar een formeel verzoek voor was ingediend dat door vrienden, buren of familieleden was ondertekend. (Rossiaud, 1984))
In Catalonië moest een fembre errada of fembra que feia mal ses faenes: dat wil zeggen alleenstaande vrouw die door de buren was beschuldigd van het onderhouden van illegale relaties of van het zijn van een gelegenheidsprostituee, haar huis verlaten. (Peris, 1999)
Sietske Altink
Inhoud Artikel