Illustratie uit Klaasje Zevenster, een relaas van een verhandelde vrouw van Van Lennep
De mensenhandelaar wordt vaak als een gevaarlijke vreemdeling beschreven. Aan het eind van de negentiende eeuw werden vooral joden beschuldigd van mensenhandel. Na de Wereldoorlogen was de typische vrouwenhandelaar een Afrikaan of Arabier die au-pairs in een harem zou willen opsluiten. Later zien we de Afrikaanse man weer terugkomen als de tovenaar die plattelandsmeisjes door middel van voodoopraktijken uit hun vertrouwde omgeving weghaalt. Men vergeet dan licht dat de geperverteerde vorm van wat hier voodoo heet, slechts fungeert als een handige truc om meisjes onder controle van de handelaren te brengen. [I]Afrika Studie Centrum, 2006
In Oost-Europa wordt de gevaarlijke vreemdeling door de zigeuner of beter, de Roma belichaamd. Hij is de ontheemde zonder burgerrechten die vrouwen ronselt voor de internationale mensenhandel.
In Nederland is de meest recente vinding op dit gebied de ‘loverboy’, de bij voorkeur Marokkaanse of Antilliaanse crimineel die verliefde meisjes met mooie beloften in de prostitutie brengt en houdt. (Doezema, 2000).
De handelaren zijn echter niet altijd vreemdelingen maar zij zijn soms zelfs familie of goede bekenden van de vrouw. De klant Vincent Bakker (1997), die zijn ervaringen met sekswerkers te boek heeft gesteld, had van veel migranten gehoord dat ze door hun familie werden verhandeld en uitgebuit. In sommige gevallen gaat dat om Roma[vi]. Maar ook familie van Hongaarse vrouwen zou bij de handel van hen naar Nederland betrokken zijn. (Rode Draad, 2011) De mensenhandelaar is dus zeker niet altijd een vreemdeling, maar ook niet altijd een man. In sommige gevallen hebben vrouwen zelfs een leidende positie in mensenhandelbendes. [II]Siegel en Blank, 2010, Siegel, 2007, Altink, 1993.
In de jaarlijkse rapportage van het Bureau Nationaal Rapporteur Mensenhandel (vanaf 2001) worden altijd wel de landen van herkomst en de leeftijden van de verdachten van mensenhandel opgegeven maar erg veel meer informatie over de verdachten is er niet te vinden. [vii] Slachtoffers vertellen opvallend weinig over de handelaren. De informatie die ze daarover – vaak met tegenzin aan de politie geven – kan met moeite in een strafrechtelijk kader worden geplaatst. Werson (1012) schrijft dat volgens deskundigen mensenhandelaren vaak psychopaten zijn.
Wat de handelaar betreft, is er alleen enig onderzoek gedaan naar de zogeheten loverboys. De conclusies: ze zijn vooral allochtoon, de grootste groep is 20-30 jaar oud, ze zijn laag opgeleid en werken veelal alleen of in kleine groepen. De meerderheid is veroordeeld voor andere delicten. (Dijke en Terpstra, 2005). Andere gegevens over de handelaren zijn schaars. Voor zover wij weten heeft slechts één van hen een autobiografisch werkje gepubliceerd. Dit was Dirk Trioen, volgens zijn eigen zeggen een van de minder belangrijke leden van de 8-bende-van-de-miljardair. [viii] (Trioen, 1993). In dit boekje vertelt hij hoe hij van bodyguard en vrachtwagenchauffeur is opgeklommen tot een functie waarin hij tot taak had de politie om te kopen. Hij beschrijft ook duidelijk, iets wat ook in de rechtszaak tegen de bendenaar voren is gekomen, dat de bende in haar beginperiode veel geweld gebruikte, in drugs en vastgoedfraude actief was en wapens in haar bezit wist te krijgen.
Er is echter één gelegenheid bij uitstek om de handelaren sprekend te horen optreden: tijdens de rechtszaken die vanaf de publieke tribune zijn te volgen. De handelaren zijn daar onveranderlijk in de verdediging; ‘De meisjes’ waren verliefd op hen, verhalen over verkrachting zijn slechts praatjes die uit jaloezie voortkomen. Ze wisten dat ze in de prostitutie terecht zouden komen, ze wilden uit zichzelf bij hen wonen en ze kregen keurig betaald. De handelaren hadden alleen maar aan ‘ontwikkelingshulp’ gedaan.
Fragment telefoontaps, voorgelezen tijdens de rechtszaak van de Bende van de Miljardair: (juli 1997)
M. had X. gevraagd of hij niet te veel meisjes had ‘opengetrokken’. Er was ook een gesprek over een Filipijnse en een Tsjechische. We citeren: ‘De Filipijnse werkt goed. Ze werkt met plezier.’
‘En de Tsjechische?
‘Die is flink opengetrokken.’ (SA: verkracht)
‘Door wie?”
‘Door jou’.
‘Je bent flink tekeer gegaan.’
Een telefoontap tussen twee andere bendeleden: ‘Geef ze een jurk en make-up. Voor 200 dollar mag je haar zo vaak nemen als je wilt’.
De exploitant
In de volksmond wordt de exploitant vaak gelijkgesteld aan de pooier. Dat is niet terecht. Een enkele (oudere) exploitant is weliswaar begonnen als kleinschalige pooier, zoals Frits Adriaanse, bijgenaamd Frits van de Wereld, maar is zich later, zoals zovele anderen, gaan toeleggen op de hasjhandel en het gokwezen. Exploitanten zijn tegenwoordig managers en hebben geen persoonlijke belangen bij hun personeel. Hij/zij verhuurt kamers en levert diensten.
Tot 2000 waren veel exploitanten echter wel medeplichtig aan vrouwenhandel. Sommigen waren zelfs direct betrokken bij de rekrutering van vrouwen.[ix] In aangiften uit de periode van voor 2000 komen verhalen voor over meeprofiterende exploitanten in onder andere Den Haag, Haarlem, Rotterdam, Amsterdam, Den Bosch en Limburg. Zij stopten een deel van het geld dat de klant betaalde in een envelop die ze voor de handelaar bewaarden. Die kwam op gezette tijden de gelden ophalen.[x] C.Fijnaut, in 1995 onderzoeker voor de Cie Van Traa: ‘In Nederland vond ik de betrokkenheid van clubeigenaren bij vrouwenhandelzaken opvallend. Ze verdienden er soms vies grof geld aan en ze wisten heus wel dat het niet in de haak is.’ (Geciteerd in Altink en De Bruijn, 1996 pp 5-9)
Later bevestigden E. van Dijk (2002) en de Nationale Rapporteur (Tweede Rapportage, 2003) dat exploitanten voor de legalisering veel meer van vrouwenhandel profiteerden dan in de periode daarna. Brand (1996) vermeldt dat de betrokkenheid van exploitanten in dat tijdsgewricht per regio verschillend werd beoordeeld. In Rotterdam meende de gemeente dat exploitanten erbuiten stonden; in Limburg daarentegen werden ze als medeplegers beschouwd. Ruth Hopkins beschrijft hoe een exploitant in Nieuwegein die van mensenhandel beschuldigd was, gewoon een vergunning kreeg. (Hopkins, 2005). Overigens waren er in die periode ook exploitanten die meteen de politie belden wanneer er zich handelaren met vrouwen meldden.
Die regionale verschillen bleven de eerste jaren na de decriminalisering bestaan. Dit kwam vooral in gemeenten voor waar men weinig aandacht voor prostitutiebeleid had.
Uit angst voor imagoverlies door vrouwenhandel, bagatelliseerden exploitanten het probleem nogal eens. Het volgende gaat over een situatie in 1999.
Een groep Braziliaanse vrouwen moest per persoon 4200 gulden voorschieten voor een ticket dat 1500-2000 gulden kostte. Deze vrouwen betaalden 100 gulden per week voor het slaapadres en 35 gulden voor schoonmaak. Ze sliepen samen in één bed. Daarnaast moesten ze nog 50 procent afdragen. Ze hadden een beperkte bewegingsvrijheid. Ze werkten zeven dagen per week van twaalf uur ‘s middags tot vier uur ‘s nachts. Ze moesten hun paspoort afgeven en mochten niet weg wanneer zij dat wilden en konden hun geld niet opeisen. Ook werden ze bedreigd door de exploitant en zelfs geslagen, bijvoorbeeld omdat ze een relatie met een klant kregen. Ze kregen 500 gulden boete als ze buiten de club om contact met een klant hadden. Klanten moesten vrouwen voor hoge bedragen vrijkopen. (Averdijk, 2002).
De VER gaf als commentaar op bovenstaande situatie: ‘Het is weliswaar uitbuiting, een ‘zakelijke onvoordelige situatie’ en niet zozeer pure dwang. De vrouwen zaten in een betere situatie dan in hun eigen land, dus is het geen mensenhandel.’ (Geciteerd in Averdijk, 2002).
Een groot deel van de malafide exploitanten is door de legalisering weggesaneerd. Tevens heeft er zich bij de exploitanten een mentaliteitsverandering voltrokken. In 2004 hebben organisaties van club- en privéhuisexploitanten een convenant gesloten om vrouwenhandelaren uit de bedrijven te weren. Ze zouden leden die de hierboven geschetste situatie onderschatten voortaan als lid weren.
Raamexploitanten beweerden en beweren nog steeds dat het niet in hun bedrijf voorkomt. ‘Meisjes die vastgeketend zijn aan de verwarming’, zo beschreef de voorzitter van de organisatie van raamexploitanten zijn beeld van vrouwenhandel. (Bijv. Opzij, 1 febr. 1999.) ‘Ik heb niemand hier werken uit een Derde Wereldland die dacht dat ze receptioniste zou worden’, vertelde een van de raamexploitanten een keer.
Een mij bekende raamexploitante had een minder beperkte opvatting van de delictsomschrijving :
Een Bulgaarse vroeg of een vriendin bij haar mocht werken. Op het laatst kwamen er steeds meer. Ik ging bij een van die vrouwen naar binnen en die zei, ga weg, wij worden allemaal gedwongen. De vrouwen mochten van mij niet overdag EN ’s avonds werken. Dus dan gingen ze ’s avonds ergens anders heen. Ik ging ze een keer een kerstpakket brengen. Toen merkte ik dat ze bang waren; ze moesten weg om ergens anders te gaan werken. Ik heb de politie gebeld en die heeft met die vrouw gepraat die zei dat ze gedwongen was. Die kon niets want ze had de politie verteld dat het geld voor pappie en mammie was. Ik heb haar toen geld gegeven zodat ze met de bus naar huis kon. (Februari 2011)
Door de ontwikkelingen op de werkvloer van prostitutiebedrijven, bijvoorbeeld de opting-in regeling en andere controles door de Belastingdienst, de intensievere controle door de politie en de aanwezigheid van goed geïnformeerde sekswerkers, is het nu veel moeilijker voor de exploitant om direct mee te werken aan de afdrachten aan mensenhandelaren. Exploitanten hebben bovendien een goede reden om alert op mensenhandel te zijn; het aantreffen van slachtoffers in het bedrijf kan ze immers hun vergunning kosten.
De exploitant kan de mensenhandelaar uit het bedrijf weren, maar hij kan niet voorkomen dat een vrouw buiten het bedrijf door een of meerdere mensen onder druk wordt gezet. De exploitant van het bedrijf waar we veel contacten voor het onderzoek hebben gelegd, probeerde in zo’n geval een gesprek met de vrouw aan te gaan. ‘Je merkt het als ze steeds sms’jes krijgt of steeds gebeld wordt met de vraag hoeveel ze heeft verdiend. We vragen dan aan de politie of die eens met zo’n vrouw wil praten’.
Sinds 2005 heeft men oog voor mensenhandel in andere sectoren dan prostitutie. De Nationale Rapporteur publiceert de gegevens over deze ‘daders’ in haar rapportages.
Sietske Altink, 2012
Lees verder
[vi] Matei runt een opvanghuis voor slachtoffers in Roemenie. Haar boek dateert uit 2011
[vii] Van sommigen kennen we hun beroep voordat ze mensenhandelaar werden of dat ze nog uitoefenden tijdens hun activiteiten als mensenhandelaar. De Stoop noemt bijvoorbeeld een oud- voetbalinternational. (1992)
[viii] Hij kwam vermoedelijk na de drie bendeleiders en hun regionale filiaalhouders in Brazilië, Hongarije, Polen, De Philippijnen, Indonesië en Thailand
[ix] Bijvoorbeeld een exploitant uit Twente.
[x] In verband met eerdere publicaties: in het blad Keerzijde van de toenmalige Stichting tegen Vrouwenhandel en het artikel in Rijp en Groen, Grenzeloos ondernemerschap in vrouwenhandel, zijn geanonimiseerde aangiften bekeken.
Inhoud Artikel