Uitsnede uit affiche tegen wetten op prostitutie van Duitse organisatie Dona Carmen
In 2004 wilden de Tweede Kamerleden Wolfsen (PvdA) en De Pater (CDA) klanten van illegale en verslaafde prostituees bestraffen. In 2008 stelde minister Hirsch Ballin voor dit alleen voor klanten van illegale prostituees te laten gelden. In 2013 haalde een lid van de ChristenUnie dit plan weer uit de kast en zorgden dat het in de Wet Regulering Prostitutie terecht kwam.
In het wetsvoorstel Wet Regulering Prostitutie werd de strafbaarstelling verlegd naar klanten van niet-geregistreerde en niet- vergunde prostituees. Dit plan haalde het echter niet in De Eerste Kamer. Het probleem was namelijk dat klanten zich ervan moesten vergewissen dat een sekswerker was geregistreerd. Maar hoe?
Minister Opstelten kreeg de opdracht een novelle op te stellen waaruit de registratie van prostituees en die zogeheten vergewisplicht voor klanten verdwenen waren. Een van de kernpunten van de Wet Regulering Prostitutie versie mei 2014 was uiteindelijk de verhoging van de minimumleeftijd voor sekswerk van 18 naar 21. Klanten die prostituees van 18-21 bezoeken zouden in dit geval een misdrijf plegen. In de vorige versie was dat nog een overtreding. Zelfs als de klant heeft geprobeerd de leeftijd van de vrouw te achterhalen, kon hij in staat van beschuldiging worden gesteld. Voor dit alles was een verruiming van 248 lid b Wetboek van Strafrecht nodig.
De Raad voor de Rechtspraak heeft dit voorstel becommentarieerd. Dit college stelde vragen bij de strafwaardigheid. Met andere woorden, hoe misdadig is het om tegen betaling met een vrouw die (vrijwillig) werkt, naar bed te gaan? En hoe verhoudt dit zich tot andere zedenmisdrijven? (Advies Raad voor de Rechtspraak, 29 augustus 2013). En waarom worden pogingen van de klant om de ware leeftijd van de sekswerker te achterhalen als irrelevant beschouwd? Hoe zit het met klanten die naar een vergund bedrijf gaan in de veronderstelling met een 21+ vrouw te gaan verkeren, maar in plaats daarvan bijvoorbeeld een vrouw met valse papieren treffen? En – last but not least- de Raad verwachtte dat deze wet een verhoging van de werkdruk van rechtbanken teweeg zal brengen.
De laatste tijd gaan er in Nederland in navolging van Zweden steeds meer stemmen op om klanten van uitgebuite sekswerkers of alle klanten te
Voorkant van kaart voor klanten in Duitsland. Aan de achterkant staan de do’s en don’ts.
criminaliseren. Dit moet men zien als een poging de kwestie vanuit de vraagkant te benaderen. Malarek (2011) schrijft bijvoorbeeld minstens driemaal in zijn journalistiek bedoelde boekje dat er maar één oorzaak van mensenhandel is: de vraag naar betaalde seks. (purchased sex).
Er worden pogingen gedaan klanten bij de zoektocht naar slachtoffers te betrekken. De stad Amsterdam is op deze trend ingegaan en heeft in 2009 een digitaal panel opgezet waar klanten misstanden kunnen melden. Op Kinky.nl en op Hookers.nl worden niet alleen naar aanleiding van concrete gevallen vermoedens omtrent mensenhandel uitgesproken, maar wordt er ook over dit vraagstuk gediscussieerd.
Op de fora van Hookers.nl en Kinky.nl. zijn ook regelmatig verhalen te vinden over de aanwezigheid van pooiers in de buurt van de vrouw. Dit wordt gezien als een signaal van mensenhandel. Bijv. een bericht op Hookers.nl (19 april 2010: ‘Ik was met haar in een lege kamer. Boven hoorde ik mannen Turks en Bulgaars spreken.’
Een ander voorbeeld: in juli 2010: stond er op Hookers.nl een posting over een meisje van 19 dat in een éenkamerwoning ontvangt in aanwezigheid van een man. Dit was niet vrijwillig, volgens de klant. Ook wordt het vreemd gevonden dat een ‘oudere vrouw’ – mogelijk een vrouwelijke pooier- het geld in ontvangst neemt. Er worden ook incidenten gemeld met pooiers die op iets anders kunnen duiden: voordat de klant de afgesproken handelingen kan verrichten, verschijnt de pooier ten tonele om betaling te verlangen, soms onder bedreigingen. Dit kan ook op een (al of niet kleinschalige) vorm van afpersing wijzen. Klanten vinden het ook verdacht als bijvoorbeeld de telefoon van iemand die privé-ontvangst doet door een man wordt beantwoord.
Ook vermelden ze nogal eens dat een vrouw de inhoud van haar eigen advertentie niet kende. En ander teken aan de wand is het voortdurende gebel wanneer de klant binnen is. Sommige klanten op Kinky.nl vinden een vrouwonvriendelijke advertentietekst al een aanwijzing dat er iets mis is. De vrouw die vertelt dat ze hard werkt zodat haar vriend een bedrijf kan beginnen, is iets waardoor de bellen gaan rinkelen. (Kinkyforum, diverse postings in 2011). Een vrouw die heel veel adverteert om maar bovenaan te staan is volgens een van de deelnemers aan de discussie op Kinky.nl ook suspect.
Soms waarschuwen de deelnemers aan het forum elkaar dat een bepaalde vrouw mogelijk slachtoffer is van mensenhandel. Tevens zijn er hele discussies op de site aan dit thema gewijd. ‘Het was me duidelijk dat ze niet voor de lol werkt, haar verhaal raakte me meer dan me lief is’, schreef een klant over een Braziliaanse op het Groningse platteland.
In 2009 is een bundel artikelen verschenen over klanten en mensenhandel, waarin ook een hoofdstuk aan Nederland is gewijd. (Staring en Zaitch, 2009) De onderzoekers Staring en Saitch die het Nederlandse onderzoek deden, wilden weten of de klanten op de hoogte van het probleem waren, individuele gevallen van mensenhandel konden herkennen, verantwoordelijkheid namen en eventueel bereid waren actie te ondernemen. De geïnterviewde mannen beseften allen dat mensenhandel bestond. Volgens Staring en Saitch hanteerden ze dezelfde definities als de overheid:
(They are) victims of trafficking as they experience some form of coercion with the aim of exploitation. However, the development and enforcement of objective criteria and indicators to identify and react against forced prostitution has been obscured by the fact that various forms of coercion and exploitation are also found within legal migration projects and prostitution settings and involve all types adult women who have consented to sell sexual services.’ Pp: 67-68
Het bovenstaande is nogal schetsmatig. De meeste klanten hebben een afkeer van geweld en zoeken geen vrouw die niet vrijwillig werkt, want dat gaat ten koste van het plezier. Ze veronderstelden dat een vrouw die dat plezier niet ervaarde, slachtoffer kon zijn.[xii] Dit criterium kan echter tot onaangename situaties leiden. Dit blijkt uit een posting van een vrouw die recent was begonnen met het werk, maar nogal nerveus was. De klant had dit als een signaal van onwil opgevat en had de politie op haar af gestuurd.
Plezier in het werk hebben is immers een nogal subjectieve indicatie van mensenhandel. Een overenthousiaste vrouw kan ook slachtoffer zijn. Zij moet van haar handelaar gretig overkomen, in de veronderstelling dat ze dan meer klanten trekt. James (2011) wijst erop dat slachtoffers uit lijfsbehoud, de identiteit van de ‘normale’ sekswerker aannemen.
Klanten verwachten meer gedwongen prostitutie op de tippelzone dan in de raamprostitutie. Ze veronderstellen dat het in de clubs wel meevalt. De meeste klanten denken dat ze nog nooit een verhandelde vrouw zijn tegengekomen. Ze schuiven de verantwoordelijkheid af op de politie of de clubeigenaren. Klanten menen dat vooral de vrouwen die niet hun best doen om klanten te krijgen, slachtoffer zijn. Maar de onderzoekers troffen niet één klant aan met een specifieke voorkeur voor slachtoffers van mensenhandel boven ‘andere vrouwen’.
Het probleem is echter dat er veel onduidelijkheid bestaat over wat mensenhandel precies is. Geconfronteerd worden met een slachtoffer was meestal een toevalstreffer.Hoe moeten klanten een delict herkennen dat eigenlijk een proces is? De helft van de ondervraagde klanten konden de klassieke signalen herkennen: tatoeages en blauwe plekken. Andere klanten beweerden dat ze niet konden bepalen of een vrouw al of niet slachtoffer was. Zes van 26 geïnterviewde klanten, die via Hookers.nl waren geworven- overschatten echter de zelfstandigheid van de vrouwen. Ze bleken het ook moeilijk te vinden om onderscheid te maken tussen legale en illegale prostitutie en tussen vrijwillig en onvrijwillig. Een klant die meewerkte aan het onderzoek van Wagenaar en Altink (2013) had regelmatig een vrouw geholpen die belaagd werd door een pooier. Dat is niet altijd een ‘blinde vlek’ maar kan ook een teken zijn van kritisch vermogen:
Ik ken geen zware gevallen van mensenhandel. Onder zware mensenhandel versta ik dat iemand geronseld wordt met belofte voor werk elders. Maar je hoort wel verhalen van meisjes, dat je denkt, dat zit niet goed. Als ze bijvoorbeeld niet naar hun zieke moeder mogen. Maar dat is geen zware mensenhandel. Mensenhandel is een zwaar woord. In de Molensteeg zitten vrouwen die triest kijken. Een jaar geleden was er een groep van meisjes die allemaal hun voortand miste. Daar is de politie ook mee aan de gang gegaan. Waar zouden die meisjes eigenlijk nu zijn?
Uitbuiting, daar hoor ik wel eens wat over. Een Hongaars meisje moest heel veel betalen aan iemand die alles regelde. Dat meisje had tegen hem gezegd dat ze gestopt was. Ze werd toen bedreigd. En als ze weer was gaan werken, zou ze ook bedreigd worden. Ze was alleen stiekem doorgegaan. Dat vind ik wel moedig van haar. Maar kennelijk kun je er ook onderuit. (Bron: interview met klant, 1 september 2010.)
Staring en Saitch waren geïnteresseerd in de verantwoordelijkheid van klanten. Maar waarvoor moeten zij verantwoordelijkheid nemen? In ieder geval wel voor de wijze waarop zij de sekswerker bejegenen. Maar hoe moeten ze verantwoordelijkheid nemen wanneer de vrouw duidelijk verliefd is op een man die van haar profiteert? En wat te doen als een vrouw wordt geëxploiteerd door haar eigen familie, wat in de discussies op Hookers.nl ook wel eens naar voren komt.[xi]
Op grond van het vermogen mensenhandel te herkennen en het verantwoordelijkheidsgevoel presenteren de auteurs de volgende types:
De onverschillige (unconcerned) klant. Hij kan het niet herkennen, en hij vindt het niet zijn taak iets aan mensenhandel te doen.
De ‘ziende blinde’: de man die het wel weet maar het niet wil zien bij de vrouwen die hij bezoekt.
De kruisvaarder, de redder. Deze man stopt volgens de onderzoeker meestal met sekswerkers bezoeken of mijdt vermoedelijke slachtoffers.
Deze typologie zou echter wel enige verfijning kunnen gebruiken. Er zijn bijvoorbeeld ook klanten die oog hebben voor economische uitbuiting, die weggaan als ze merken dat er iets niet klopt maar toch niet tot actie overgaan. Ook ‘kruisvaarders’ zijn er in verschillende soorten. Het zijn soms mannen die echt iets willen doen, al is het maar M of De Rode Draad bellen, of de vrouwen geld geven. Soms nemen ze de vrouwen mee naar huis en laten ze zelf naar hulp zoeken op internet. Maar het komt ook voor dat ze de vrouw willen helpen, mits de vrouw maar stopt met prostitutie en bij hem blijft. (Bron: verslagen van De Rode Draad).
De klanten in het onderzoek van Staring en Saitch (2009) leken allemaal de mensenhandelaar met de (mannelijke) pooier te identificeren. Maar wat betekent de aanwezigheid van een pooier? Gaat het om mensenhandel of misbruik in een relatie?
Uit een interview met een klant voor het onderzoek uit 2012:
Ik heb een meisje vijf dagen in huis gehad. Weliswaar geen slachtoffer van mensenhandel, maar wel van een ‘fout vriendje’ dat het geld opmaakte en zelf niks uitvoerde. Toen ze het eenmaal doorhad- dankzij veel gesprekken met haar collega- wilde ze graag onvindbaar voor hem zijn. (Daarna is ze teruggegaan naar haar ouders. Het ging verder goed met haar). ( 2-9-2010)
Dit is van belang bij acties zoals Meld Misdaad in 2006 organiseerde om klanten bij de strijd tegen mensenhandel te betrekken, wat door minister Donner Verhandelde vrouwen durven klanten echter zelden in vertrouwen te nemen uit angst dat ze voor de handelaren spioneren. Toch roepen mannen die zo’n vrouw ontdekken vaak hulp voor haar in. Maar een onbekend aantal doet dat niet uit angst de anonimiteit te verliezen.
Altink en Wagenaar, 2012. Dit is een deel uit het artikel dat als (ongepubliceerde) bijlage bij het internationaal vergelijkend onderzoek is verschenen.
[xii] Persbericht van het Ministerie van Veiligheid en Justitie, 13 juni 2012
Lees verder
Download hier de sex client flow chart.